9 Oyunun Berabere Olması Uygulaması
Madde 9
Oyunun Berabere Olması
Satranç oyununda, kazanmanın-kaybetmenin yanında ‘beraberlik’ sonucu da vardır. Beraberlik sonucu oyun sırasında tahtada ortaya çıkabilir. Ulaşılan konum ve mevcut taşlarla, rakibin mat edilemeyeceği bir durum oluşmuşsa oyun berabere olacaktır. Bundan ayrı, oyun sırasında oyuncular aralarında anlaşarak da oyunu berabere bitirebilmektedir. Oyunun başkaca berabere biteceği durumlarda vardır. Bu uygulamada, öncelikle 9.1’de değinilen ‘anlaşmalı beraberlik’ anlayışının şekli ve sınırları ele alınacaktır. Sonra da 5 hamle tekrarıyla 75 hamle kuralına değinilecektir
Kural, anlaşmalı beraberliğe 2 maddede yer vermiştir. İlk madde beraberlik yapmak veya önermek için hakemin izni ve sınır hamle uygulamasını düzenler. Diğer madde de bir izin ve hamle sınırı olmaksızın anlaşarak berabere yapılabilmesinin koşullarını belirler.
9.1.1
Bir yarışmanın yönergesiyle ister oyunun tümünde ister belli bir sayıda hamleden önce, oyuncuların hakemin iznine gereksinim duymadan berabere teklifi ya da beraberlik üzerine anlaşma yapamayacaklarını hükme bağlamak olanaklıdır.
Oyun sırasında oyuncuların aralarında anlaşarak beraberlik yapmalarının sınırları ele alınmaktadır.
- Yarışmanın temposu, katılan oyuncuların profili gibi ölçütler göz önüne alınarak, oyuncuların hakemin iznine gerek duymadan anlaşarak beraberlik yapabilmeleri için bir hamle sınırı belirlenebilir. Yarışma yönergesinde koşullar açıklanır.
- Yarışma yönergesinde yer verilen bu hamle sınırı aşılmadan, oyuncular anlaşarak beraberlik yapamayacaktır.
- Bundan ayrı olarak hakemden bu yönde izin dahi istenemeyecektir.
- Bu izin ve sınırlama oyunun tümü için de geçerli olabilir. Ancak, bu durumda hakemin izin vermesi durumunda beraberlik önerilebilecektir.
Örnek uygulama:
Organizatörlerin, yönerge esasları doğrultusunda, oyuncuların hakemin iznine gerek kalmadan anlaşarak beraberlik yapabilmeleri, 30 hamle tamamlandıktan sonrası için hükme bağlanmış olsun. (Bu hamle sayısı tercihinin değişken bir sayı olduğunu unutmayalım). Uygulamanın hakemler ve oyuncular açısından tartışma yaratmayacak biçimde olması için, yönerge yazımında kullanılacak sözcüklerin seçimi de özenli olmalıdır.
Örneğin şöyle:
“FIDE Satranç Kuralları madde 9.1.1 uyarınca, her iki oyuncu için de 30 hamle tamamlandıktan sonra hakemin izni olmaksızın anlaşma yoluyla beraberlik önerisi geçerli olacaktır.”
Burada önemli nokta 30 hamlenin her iki oyuncu için de tamamlanmış olması vurgusudur. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 30. hamlesini tamamlamadan önce beraberlik önerisini yaparak hamlesini tamamlar. Bu öneri rakip oyuncu hemen bu öneriyi kabul ederek beraberlik yapamaz. Yönerge hükümlerine aykırıdır. Bu oyuncunun da 30. hamleyi tamamlaması gerekecektir. Uygulayıcıların böylesi sınırlandırılmış anlaşmalı beraberlikler karşısında duyarlı davranmaları beklenir.
- Her iki oyuncu için de hamle sınırının aşılıp aşılmadığı kontrol edilmelidir.
- Aşılmadığının görülmesi durumunda, anlaşmalı beraberlik sonucu kabul edilmeyerek, oyunun devam ettirilmesi sağlanmalıdır.
Yukarıdaki örnekten devam edilirse, bazı uygulamalarda, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun 31. hamlesini yapması, notasyon kağıdına bu hamlesinin kaydedilmesi koşul olarak ileri sürülmekte ve oyuncuların buna uymaları istenmektedir. Anlamsız bir koşulla karşılaşan oyuncular itiraz edebilmektedir. Böyle bir uygulama hakemlerin de işini güçleştirmekte, oyuncularla anlaşmazlığa düşmelerine neden olabilmektedir.
- İlkesel olarak, madde 9.1.2.1’de anlatıldığı gibi, oyuncu hamlesini tamamlamadan önce rakibine beraberlik önerme hakkına sahiptir.
- Ancak, her koşulda, önerilen beraberliğin şekil koşullarına bağlı kalmaksızın rakip tarafından kabul edilebileceği de bilinmektedir.
- O nedenle 30. hamle her iki oyuncu tarafından tamamlandıktan sonra beyaz taşlarla oynayan oyuncu hamle yapmadan rakibine beraberlik önerebilir.
- Rakip oyuncunun da bu öneriyi kabul etmesi durumunda, beraberlik geçerli olacaktır.
Önemli bir uygulama da (hakemin iznine gerek kalmadan anlaşmalı beraberliği düzenleyen hamle sınırı her iki oyuncu tarafından aşılmadan) oyuncular tarafından madde 9.2 veya 9.3 uyarınca sav ileri sürmeleridir. (Tekrarlanmış konum veya 50 hamle uygulaması.) Rakip oyuncu madde 9.1.2.3’e göre, bu savı bir beraberlik önerisi olarak kabul ederek, beraberliği kabul ettiğini hakeme bildirebilir. Olağan koşullarda bu, oyuncuların hakkıdır ve oyun bir incelemeye gerek kalmadan derhal beraberlikle son bulur. Buradaki ince durum maddeler 9.2 ve 9.3 uygulamasında ayrıca ele alınacaktır.
- Hakem, notasyon kağıdı üzerinde hamle sayılarını incelemelidir.
- Sınırlandırılan hamle aşılmamışsa rakip oyuncunun da beraberliği kabul ettiği yönündeki kabulünü geçerli saymamalıdır.
- İnceleme masasında savın geçerliğini mutlaka incelemelidir.
- Henüz inceleme başlamadan veya inceleme sırasında bile, rakip oyuncu 9.1.2.3’e göre beraberliği kabul ettiğini işaret edebilir.
- Hakemin bu istemi kabul etmeyerek incelemeyi mutlaka tamamlaması beklenir.
- İnceleme sonunda bir sonuca ulaşarak karar vermelidir.
Dikkat edilirse hakem beraberliğe onay vermiyor, beraberlik önerisinin yapılmasına izin veriyor. Rakip bu öneriyi kabul eder veya etmez, bu başka bir şeydir. Kurallar, bu işlemin nasıl gerçekleştirileceğini madde 9.1.2’de ayrıca düzenlemiştir.
Oyunun tamamında hakemin izni olmadan beraberliğin önerilemeyeceği yönünde de kısıtlama olabilir. Hakem beraberlik önerilmesine izin vermezse oyun o aşamadan devam edecektir. Ama duyarlı olmak gerekir. O aşamadan sonra oyunu devam ettirmek, belki de oyunculardan birinin kaybetmesine yol açacaktır, duyarlılık bunadır.
9.4
Bir oyuncu, madde 4.3’te belirtilen biçimde bir taşa dokunursa o hamlede madde 9.2 ya da 9.3’e göre berabere savında bulunma hakkını yitirir.
Bu madde oyuncunun tekrar konumu veya 50 hamle ile ilgili savlarda bulunmasına engel bir madde olarak karşımıza çıkar. Savın geçerliğini incelemek için tüm koşullar yerinde olsa bile, kendisinin veya rakibinin bir taşına dokunması durumunda oyuncu o hamlede böyle bir sav ileri süremeyecektir.
9.6
Aşağıdaki durumlardan biri ya da her ikisi birden oluşmuşsa oyun beraberedir:
9.6.1
9.2.2’deki gibi aynı konum en az beş kez oluşmuşsa.
9.6.2
En az 75 hamleden oluşan herhangi bir seri boyunca, her iki oyuncu hiçbir taş almamış ve hiçbir piyonu hareket ettirmemişse. Son hamlede mat yapılmışsa mat geçerlidir.
Bu madde hükmüyle hakem oyunun sonucunu belirlemede biraz daha oyunun içine girmiş olur. Oyuncu bir istemde bulunmasa da hakem, oyun boyunca 5 hamle tekrarının yapıldığına tanık olması üzerine maçı berabere bitirecektir. Buradaki temel vurgu hamlenin tekrarlamasının oyunun herhangi bir yerinde olabileceğidir.
Yine oyuncu, bir istemde bulunmasa da hakem, karşılıklı olarak üst üste 75 hamlenin taş alınmadan ve piyon sürülmeden tamamlandığını saptadığında oyunu berabere bitirecektir. 5. maddede sıralanan sonuçlarla biten maçlar için geriye dönülerek madde 9.6’nın ruhunu aramak yanlış olacaktır. 5. maddedeki ‘derhal sona erer’ vurgusu unutulmamalıdır. Bu maddelerin böyle bir vurguya sahip olmadığına da dikkat edilmelidir.Maddeler 9.6.1 ve 9.6.2’ye göre verilen berabere kararları geri dönülemeyecek kararlardan değildir.
Oyunun tümüne yayılan bu düzenlemede, hakemin hangi koşullarda ve hangi ad altında bu konumlar hakkında bir yargıya varabileceğine yönelik bir öneri ne yazık ki geliştirilemedi.
01 Mayıs 2017
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz