At Ters Durabilir mi?
At Ters Durabilir mi?
Oyuncu madde 3.3’e uygun hamle yapacak türde bir niyet ve eğilim içindeyse kaleyi neden ters koysun ki? Doğru biçimde koyar ve madde 3.3 e uygun biçimde oynayabilir. At ters durabilir mi?
Örnek Olay 1
90 dakika ve ilk hamleden itibaren 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan bir oyunda, siyah taşlarla oynayan oyuncu 68.… Vg1++ hamlesini yapar. Masalarda olağan kontrollerini yapan hakem de, oyuncunun bu hamlesi karşısında satranç saatini derhal durdurur. g1 karesinde ters biçimde duran siyah renkli kaleyi işaret ederek, bu biçimde bir taş figürüyle oynanamayacağını bildirir. Kaleyi doğrultur. Hakem, siyah taşlarla oynayan oyuncunun anlatımından, 64. … d1V+ hamlesini tamamladığını, ancak vezir taşını masasında bulamadığını, taşın elinde olmamasından dolayı kaleyi ters çevirerek rakibine bunun vezir olduğunu işaret ettiğini öğrenir. Oyuncu, sonrasında, gelişen hamlelerle oyunun 65. Şg2 Vd7 66. Ff3 Kc1 67. Fa8 Vd1 68. Ff3 Vg1++ konumuna ulaştığını anlatır.
Hakem edindiği bu bilgiyle kararını oluşturarak mat sonucunu tescil etmeyeceğini oyunculara bildirir. Siyah taşlarla oynayan oyuncuya, geçersiz hamle yapığı için gerekli cezayı uygular. Oyuna 64. … d1K+ hamlesiyle devam edilir.
Örnek olayın gelişiminden hakemin, oyuna 64. hamleden devam edileceği kararını vermesiyle, formasyonu yönünden doğru bir uygulama yapmadığını görüyoruz.
Çok uzun zamandan beri, oyuncular, ellerinde terfi edecek taşı bulamadıkları durumda, kaleyi ters çevirerek bu taşın yeni değerini rakiplerine söyler ve oyuna devam ederlerdi. Hakemin görmesiyle veya oyuncu tarafından ilk fırsatta ters kale terfi taşıyla değiştirilirdi. Satranç oyuncularında oluşan eski bir alışkanlık.
Hakemin uygulaması
Hakemin masada tanık olduğu konumda, ters biçimde duran kaleyi gördüğünde, kaleyi doğrultması, bu konuma nasıl ulaşıldığını sorgulamış olması, doğru bir yaklaşım hiç kuşkusuz. Ama gelişen hamleleri gördükten sonraki verdiği kararın ve uygulama biçiminin aynı doğrulukta olmadığını söyleyebilirim.
Gelişme
Örnek olay senaryosunun FIDE Satranç Kuralları içerisinde doğrudan yazılmış ‘kale ters durduğunda’ şeklinde bir kural karşılığı yoktur. Bu nedenle de kurallar manzumesi içerisinden ulaşılacak adımlarla karar oluşturulacaktır. Önceleri, ters duran bir kaleyle karşılaşan hakem bu taşın hangi değerde olduğunu sorgulardı. Sonra o değerdeki taşla ters duran kalenin değiştirilmesini sağlardı. 2014 yılında FIDE’nin düzenlediği çalıştayda hakem ve kural komisyonları ‘ters duran kale’ uygulaması için, madde 4.4.d’nin (terfi taşının seçimi) anlatımına uygun olarak, ortak bir yoruma, uygulama birlikteliği için bir karara vardılar.
- Ters duran bir kalenin görülmesi durumunda bu figür ‘kale’ olarak düzelttirilir.
- Ters duran kaleyle kale olarak veya kale gibi hamle yapılmışsa geçersiz hamle uygulaması yapılmaz. Ters duran kale doğrultularak oyuna devam edilir.
- Ters duran kaleyle, madde 3.3 de anlatıldığı gibi (kalenin hareketinin tanımlanması), kale olarak veya kale gibi bir hamle yapılmamış başka bir taş gibi oynamışsa (örneğin vezir, at, fil gibi) kale olarak yapılmayan ilk hamleye dönülerek 7.5.a.b uyarınca geçersiz hamle işlemi yapılır.
- Ters duran kaleyle önce kalenin hareketinde olduğu gibi oynanarak bir hamle yapılmış ve sonra da başka bir taşın hareketiyle hamle yapılmışsa (ki bu sadece vezir taşı için oluşabilir) bir başka taşın hareketiyle yapılan hamleye dönülerek geçersiz hamle uygulaması yapılır. Oyuna bu hamleden devam edilir.
Gerekçe: Oyuncunun terfi amaçlı olarak düşündüğü taş masada, elinde olmayabilir. Oyuncunun satranç saatini durdurarak, terfi taşını kendisinin bulabileceği veya hakemden bu anlamda yardım isteyebileceği kurallarla açıklanabildiğinden, ters duran kalenin ‘kale’ figürü olarak kabul edilmesi gerektiğine inanılmıştır. Bu söylemle birlikte çalıştayda ortaya çıkan uygulama kararına uyulmaya başlandı.
Bir eleştiri: Oyuncu, terfi taşı olarak kaleyi seçerek madde 3.3’ e uygun hamle yapacak türde bir eğilim içindeyse kaleyi neden ters koyarak oynasın? Doğru biçimde koyar ve madde 3.3’e uygun olarak kale gibi oynar. Ters duran kale figürü, belli ki oyuncunun elinde olmayan başka bir taşı simgelemek için kullanılmaktadır. Ayrıca kale figüründen başka bir taşı, ergonomisi nedeniyle, ters olarak kullanma olanağı da yoktur. At ters durabilir mi? Kale figürünün ters kullanılmasının bu amaçla seçildiği çok açıktır. Bu yorumdan hareket ederek, oyuncu terfi taşı yerine çakmak ve kibrit kutusu koysaydı ve bunu terfi taşı olarak tanımlasaydı hakem nasıl bir uygulamaya karar verirdi? Bu da ayrı bir değerlendirme konusu olsa gerek.
Uyarı !
Temmuz 2017 de yürürlüğe girecek kural değişikliklerinde ‘Oyunun Temel Kuralları’ üzerinde bir değişiklik yapılmadığı için örnek olay senaryosuna göre farklı kararlar verilmeyecektir.
Hakemin uygulaması nasıl olmalıydı?
Bu örnek olayda da üçüncü maddede ele alınan ‘Taşların Hareketleri’ ve esas olarak dördüncü maddede yer verilen ‘Taşların Hareket Ettirilmesi’ kuralları irdelenecektir.
Madde 4.4.d’de “Hamlede olan bir oyuncu piyonunu terfi ettiriyorsa, taş seçimi, yeni taşın terfi karesine dokunmasıyla kesinlik kazanır.“ denilmektedir. Çalıştayda, terfi taşının terfi karesine dokunması eylemi öne çıkarılarak, ters de olsa, kalenin terfi karesine dokunmuş olmasının yeterli kılındığı anlaşılmaktadır. Örnek olay senaryosundaki hakemin bu uygulama kararı doğrultusunda hareket ettiğini söylememek de doğru olmaz bir yandan.
- Başlangıçta değinildiği gibi, hamlelerin gelişimini gördükten sonra, hakemin yaptığı uygulama doğru değildir.
Hakem edindiği formasyon gereği daha sakin biçimde ve oyunun gelişimini dikkate alarak son kararını verebilmeliydi.
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun hamlelerinin gerçekleşme sırasına göre oluşan mat hamlesine dikkat edilmeliydi.
Oyunun gelişimine bakılırsa, ters duran kale, vezir taşı gibi de değerlendirilse kale taşı gibi de değerlendirilse, hamlelerin aynı karakterde ve özellikle aynı etkide geliştiği anlaşılmalıydı.
Dikkat edilirse, terfi taşının vezir olarak işaret edilmesinin yanında, terfi taşının dikey ve yatay hamleler yaparak, eksenler boyunca madde 3.3’de anlatıldığı biçimde, sadece kale hareketinde olduğu gibi oynadığını görmek gerekir.
Bu bağlamda geçersiz hamle uygulaması yapılmamalıydı.
Formasyonu gelişmiş bir hakem olarak verilecek kararda, 68. … Vg1 hamlesiyle oyun‘mat’ ile derhal sona ermeliydi. (0-1)
19 Nisan 2017IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz