• Favorilere Ekle





Kullanılan Eşitlik Bozma Yöntemleri Ne Kadar Uygun?

Kullanılan Eşitlik Bozma Yöntemleri Ne Kadar Uygun?

Yarışma yönergeleri hazırlanırken o yarışmaya katılacak oyuncuların profiline ve kullanılacak eşlendirme sistemine uygun olabilecek eşitlik bozma yöntemleri seçilmelidir.
 
 Satranç yarışmaları tamamlandığında, değişik dereceler için, birden çok oyuncunun aynı puanla yarışmayı tamamladığı görülebilir. Unvan, derece sıralaması, ödül listesi veya yeterlik listesi (bir üst yarışmaya katılma hakkı)  için iyi bir yöntemle ‘kimin daha iyi olduğunu’ saptamak gerekecektir. Son sıralama listesinde, bu oyuncuların, bir biçimde ard arda yer alması da bir düzene bağlıdır. Aynı (eş) puanla yarışmayı tamamlayan oyuncular için, eşitlikler, matematiksel hesaplamalarla bozulabileceği gibi bu oyuncular arasında ek maçlar yapılarak da eşitlikler bozulabilir.
 
Yarışma sonrası eğer zaman varsa, eş puanla yarışmayı tamamlayan oyunculara yönelik olarak unvan veya yeterlik sıralamasını en doğru biçimde yapabilmek için, ek maçlar yaptırmak daha doğru bir yöntemdir. Bir yarışmanın birincisini net biçimde belirlemeye veya yeterlik listesi oluşturmaya yönelik olarak, genellikle eleme sistemiyle eşlendirme yapılarak ek maçlar yapılır. ‘Tie-break Games’ başlıklı yazıda böylesi maçların uygulama yöntemlerine değinilmişti.
 
Böylece, kısa zamanda yapılacak turlarla, eş puanlı oyunculardan kimin daha iyi olduğu saptanabilmektedir. Bazen de paylaşılabilen ödüller için eşitlik bozma yoluyla ödüller verilebilmektedir. (Paylaşılabilen ödüllerde, eş puanlara denk gelen ödüller, paylaşacak oyunculara eşit olarak dağıtılmaktadır.)
 
Hesaplama yöntemleri oyuncuların puanlarına göre de farklılık gösterir. Bazı yöntemlerde oyuncuların kendi puanları kullanılarak hesap yapılırken, bazı yöntemlerde rakiplerin puanları kullanılarak hesap yapılmaktadır. Yapılacak tercihin, yarışmada kullanılan eşlendirme sistemiyle ilgili olduğunu söylemekte yarar vardır. Oyuncuların ratingleri kullanılarak da yapılan hesaplar sonunda eşitlikler bozulabilmektedir. Bunlardan ayrı olarak oyuncuların renklerine göre bir sıralama veya eş puanlı oyuncular arasında kura çekme gibi yöntemler de kullanılmaktadır. ‘Siyah renkli taşlarla daha çok oynama’ renge dayalı bir yöntemdir. Ancak, Berger Eşlendirme Sistemi kullanılan yarışmalarda, kimin daha çok siyah renkli taşlarla oynayacağı eşlendirme tabloları yoluyla başlangıçta bilindiğinden, bu tip eşlendirme sisteminin kullanıldığı yarışmalarda kullanılmamalıdır. Burada renk adil bir ölçü olmayacaktır.
 
Takım yarışmalarında göreceli başka yöntemler de yönergelerde yer alabilmektedir. Örneğin; iki takım arasında eşitlik yönergede ele alınan uygulanabilecek yöntemlerle bozulmamışsa, yine yönergedeki sırasına göre, aralarında oynanan maçın en üst masasında galibiyet alan takımın daha üstte sayılabileceği öngörülebilir. Yarışma boyunca daha az ‘hükmen galibiyet’ almış takımın daha üstte sayılabileceği gibi yöntemler de son sıralarda tercih edilerek kullanılabilmektedir. Bu ve benzeri tercihler, eşitliğin bozulamaması durumunda, kura çekerek şans faktörünün önünde bir değerlendirme yapmasına yöneliktir.
 
Yarışma yönergeleri hazırlanırken o yarışmaya katılacak oyuncuların profiline ve kullanılacak eşlendirme sistemine uygun olabilecek eşitlik bozma yöntemleri seçilmelidir. Bireysel veya takım İsviçre Sistemi Eşlendirme Kurallarının uygulandığı yarışmalarla, Round Robin (Berger/Döner) Eşlendirme Kurallarının uygulandığı yarışmalarda aynı eşitlik bozma yöntemleri kullanılmaz. Veya bir kısım yöntemler ortak kullanılsa da eşitliklerin bozulmasına yönelik aynı sırada kullanılması önerilmez.
 
Bir yarışma için, olası eş puanlı oyuncular arasındaki eşitliğin bozulmasına yönelik olarak, hesaplama sistemlerinden sadece birinin kullanılması önerilir. Örneğin oyuncuların kendi puanları kullanılarak yapılan hesaplama yöntemlerinden biri olan ‘Progresif’ (Kademeli) hesaplama yöntemiyle, oyuncuların rakiplerinin puanları kullanılarak yapılan hesaplamalardan biri olan ‘Buchholz’ yönteminin bir arada kullanılması doğru olmaz. Yönerge aşamasında, kullanılması olası yöntemler arasında tercih yapılırken veya yerleşik tercihlerde değişiklik yapılması düşünüldüğünde, önceki yarışma tabloları üzerinde bir çalışma yapmakta yarar olacaktır. Bunun için temel olarak şu soruların yanıtını aramak gerekir.
  • İlk sırada (ve sonraki sıralarda) kullanılan yöntem bütün oyuncular için hesaplama yapmaya uygun mudur?
  • Olası eşitliklerin bozulmasına yönelik olarak, ilk sırada tercih edilen yöntem, ne kadar oyuncu arasında eşitlik bozulmasını sağlamıştır?
  • Bu veriler ışığında, kullanılması düşünülen veya sıralamada yer verilecek yeni tercih, olası ne kadar oyuncu arasında işlem yapmaya yatkındır?
İsviçre Sistemi Eşlendirme Kurallarının uygulandığı bir yarışmada; eş puanlı oyuncular arasında ilk veya üst sırada ‘oyuncuların aralarındaki maçın sonucu’ değerlendirmesi yoluyla eşitliğin bozulması yönteminin kullanılması doğru bir tercih olmayacaktır. Çünkü bu eşlendirme sisteminin mantığı bütün oyuncuları birbirleriyle oynatmaya uygun değildir. Bu nedenle de seçilmesi düşünülen eşitlik bozma yöntemi, o puan grubundaki eş puanlı oyuncuların hepsi için kullanılamayacaktır. Burada şu ayrıntıya dikkat etmek gerekecek! Anlatımda, tercih edilen yöntemle eş puanlı oyuncuların hepsinin eşitliklerinin bozulmasından değil, tercih edilen yöntemin eş puanlı her oyuncu için kullanılabilir olmasından söz edilmektedir.
 
Yarışma yönergesi hazırlanırken, yarışmaya katılabilecek oyuncu sayısı hakkında da bir ön yargıya sahip olmak gerekir. Buradan hareketle, eşitlik bozma yöntemi seçilirken, dolayısıyla tur sayısı da öne çıkacaktır. Küçük gruplarla, az sayıda turla yapılma olasılığı güçlü olan yarışmaların eşitlik bozma yöntemleri seçilirken; ilk sırada, örneğin, Medyan Buchholz iki veya Medyan Buchholz iki alttan yöntemleri kullanılmamalıdır. Böylesi birden çok tur sonucu gözetilmeden (hesaplama dahil edilmeden) yapılacak hesaplamalarda geride en az beş turun sonucu kalmalıdır ki sıralamayı belirleyecek adil bir hesap yapılabilmiş olsun.
 
Seçilecek yöntemler yönergelerde bir sıra içinde kullanılır. Aynı hesaplama yöntemi içinde yapılacak seçimde de yine bir sıra izlenmelidir. (Medyan Buchholz 1, Medyan Buchholz 2 veya Medyan Buchholz bir alttan, Medyan Buchholz iki alttan sırasında olduğu gibi)
 
Oynamadan puan almanın (tur atlama, rakibin gelmemesi, oyuncunun bir tura gelmemesi gibi hükmen sonuçlar) eş puanla yarışmayı bitiren oyuncular arasında eşitsiz durum yaratacağı hep konuşulmuş ve tartışılmıştır. Özellikle rakibin puanları kullanılarak yapılan eşitlik bozma hesaplarında bu durum ortaya çıkar. Erken turlarda yarışmadan çıkartılan bir oyuncunun puanı/ayarlanmış puanı küçük değere sahip olacağından, eşitlik bozma hesabı yapılan oyuncu için sağlıklı sonuç elde edilmez. Kural koyucu da, gerçekten olumsuz sonuçlar doğuran, bir kısım oyunculara haksız avantaj sağlayabilen bu duruma çözüm bulmak adına çeşitli kereler hesap yönteminde değişiklik yapmaya gerek duymuştur. Şimdi uygulanan son yöntemin bu adaletsizliği ortadan kaldırmaya yönelik doğru bir tercih olduğunu söyleyebilirim.
 
Farklı turnuva tipleri için önerilen eşitlik bozma yöntemlerine ilişkin kaynak eksikliği bu gün hâlâ mevcuttur. Bu nedenle, organizasyon yöneticilerinin yönerge hazırlıklarıyla, oyuncu, hakem ve antrenörlerin yetiştirilmesinde güçlük doğduğu da bilinmektedir. Bu tür güçlükler karşısında paydaşlara yardımcı olacağı düşünülen hesaplama yöntemleri ve hesaplama ayrıntıları hakem, antrenör ve oyuncuların eğitimlerinde de kullanılmak üzere kaynak olarak sunuldu.
 
17 Mart 2017

IA&IO Tahsin AKTAR  

 

 


Yorumlar - Yorum Yaz