• Favorilere Ekle





Konum Tekrarı Savı

Konum Tekrarı Savı
 
Oyuncu taşa dokunursa...
 
 Geçen hafta satranç merkezinde iki hakemin konuşmasına kulak misafiri olmuştum. Yaşça daha genç olan hakem diyordu ki: “Önceki turda oyuncu hamle tekrarından dolayı beraberlik istiyordu. Ama bir taşını da eline alarak bana gösteriyordu. Tekrar hamlesini yapacağı taşı işaret ediyordu. Taşı eline aldığı için isteği geri çevirdim.” Biraz daha olgun yaşta olanı, sanırım daha deneyimli olanıydı, “Saat durmuşsa, sadece bu nedenle, isteği geri çevirmeseydin keşke.” diyordu. Genç hakem de sesini çıkarmadan dudağını büktü sadece. Sonra da oyuncuları yeni tur için salona davet ettiler.
 
Çocukların eğitimi sırasında kurallarda okumuştum. Bu durumda bir taşa dokunulursa istek kabul edilmiyordu. Deneyimli olduğunu düşündüğüm hakem neden böyle bir yorum yaptı acaba?
 
Katıldıkları bir turnuvada oluşan bu durumu veli olduğunu söyleyen bir fenerweb izleyicisi iletti.  
Uygulama ‘deneyimli hakemin’ dediği gibi değil elbette. Kurallar bu durumda oyuncunun bir taşa dokunmasına izin vermiyor.
 
Uygulama
Satranç kuralları içinde ortaya çıkabilecek her durumu aydınlatmak üzere düzenlenmiş kurallar her zaman bulunamaz. Benzer olaylardan yola çıkarak bir karar verir hakem o durumda. Ama bu durum kuralda çok açık biçimde ele alınmıştır. Hakemlerin nasıl davranması gerektiği açıkça belirtilmiştir. Madde 9.4 şöyle: “Bir oyuncu, madde 4.3’te belirtilen biçimde bir taşa dokunursa [kendisinin veya rakibinin bir taşına] o hamlede madde 9.2 ya da 9.3’e göre berabere savında bulunma hakkını yitirir.“ Bu kadar!

Bunun üzerinde bir yorum veya farklı bir uygulama aramamak gerekir. Ancak, konunun dile getiriliş biçiminde önemli bir vurgu vardı. Diyordu ki hakem: “Saat durmuşsa…” Hakemin, maddeyi anlayıp uygularken, satranç saatinin durmuş olmasından kaynaklı olarak salt bu nedenle istemin geri çevrilmemesi gerektiğine inanmış olabileceğini düşünüyorum.
 
Çoğu uygulamalarda satranç saatinin durdurulduğu durumda kurala farklı bir bakış doğurmak olanaklıdır.(1) Çoğu zaman da satranç saatinin durmuş olmasına güçlü anlamlar yüklemek hakemi yanlış yola da sevk edebilir. Burada da öyle. Aksi durumda şöyle bir durum doğar: “Satranç saati durdurulmuşsa bir taşa dokunulmuş olması sav ileri sürme hakkının yitirilmesini gerektirmez.” Bu durumda yeni bir kural maddesi yazılmış olmaz mı? Maddenin ne dilinde ne de ruhunda böyle bir hak ve anlayışın doğmasına yol açacak bir yan yoktur.
 
Madde 9.4’ün ruhu
Oyuncu tekrar konumuna ilişkin bir sav ileri sürmeden önce bir taşa neden dokunmamalıdır?

Konum tekrarına ilişkin olarak (bu, madde 9.3 için de böyledir) bir sav ileri sürerken oyuncu kendi taşına dokunursa (madde 4.3.1’deki gibi) o taş artık dokunulan taştır. ‘Tuşe’ olmuştur. Oyuncu bu taşını oynamak zorundadır. Ayrıca, bu dokunulan taş tekrar konumunu oluşturacak taş da olmayabilir. O zaman konum tekrarına ilişkin sav ileri sürme durumu kendiliğinden ortadan kalkacaktır. Çünkü madde 9.2.1.1’in uygulaması bir anlam kazanamayacaktır. Bu nedenle de sav ileri süremeyecektir.
 
Benzer biçimde, oyuncu, rakibinin bir taşına dokunursa (madde 4.3.2’deki gibi) bu durumda da rakibinin bu taşını alabilecekse almak zorunda kalacaktır. Böyle olunca da yine madde 9.2.1.1’in uygulanması olanaklı olmayacaktır.
 
Anlaşılıyor olsa gerek, madde 9.2 veya 9.3’e göre sav ileri sürecek oyuncu madde 9.4’e uygun davranacaktır kesinlikle.
 
Anlayış   
Oyuncu savını ileri sürmeden önce satranç saatini durdurarak tekrarı oluşturacak hamlesi için kendi taşına dokunmuş olması aslında o taş için ‘tuşe’ olacak bir harekettir. (Olası durumda, tekrar pozisyonu yoksa notasyon kağıdına yazılan hamleyle oyuna devam edilmeyecek midir? Oyuncu madde 4.3.1’e göre bu taşı oynayacaktır.) Bu anlayışla, madde 9.2 veya 9.3’e göre sav ileri sürecek olan oyuncu bir taşa dokunmuşsa; o sırada satranç saati durdurulmuş olduğu için hakem madde 9.4’ü göz ardı etmişse çok güçlü bir savunusu olmalıdır.

Bunu göz ardı eden hakeme göre, oyuncu zaten madde 9.3.1 uyarınca tekrar hamlesini yapacağını söylediği ve notasyon kağıdına yazdığı hamleyi değiştiremeyecektir. Hakemi masaya davet ettiği sırada, hakemin tanık olduğu ortamda, notasyon kağıdına yazdığı ve söylediği kendi taşına dokunuyor olmasını olası itiraz durumunda hakem savunu olarak ileri sürebilir. Yeni bir kural maddesi algısı oluşturmadan anlayış bununla sınırlı kalırsa, sonuçta karar hakemindir. Sonra mı?
 
5 Nisan 2020
  
Tahsin AKTAR

 
Kaynak Makaleler                                                  İlgili Kaynaklar
9    Oyunun Berabere Olması                              FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
 
(1)         Satranç saati durdurulmuşken, kurala muhalif bir durum karşısında, kuralda dile getirilen yaptırımları uygulamak söz konusu olmayacaktır elbette. Örneğin: Madde 4.2.1’e göre sadece hamlede olan oyuncu taşları düzeltebilecektir. Satranç saati durmuşken taşları kimin düzelttiğinin bir önemi olmayacaktır anlayışındayım.
 
Benzer biçimde hamlelerini eksiksiz biçimde notasyon kağıdına yazamayan oyuncu eksiklerini kendi zamanı içinde tamamlayacaktır. Satranç saati durdurulmuşsa oyuncular bu aşamada eksik hamlelerini yazmak için satranç saatinin yeniden çalıştırılmasını ve hamlenin kendilerine gelmesini beklemelerine gerek kalmayacağı anlayışını bu örnekte de taşıyorum.     
 
Bu bakış açısını yansıtırken, satranç saati durmuş olsa dahi, hakem madde 12.9’a göre her zaman yaptırım uygulayabilecektir. 
 

Yorumlar - Yorum Yaz