İki El İle Hamle Yapınca
İki El İle Hamle Yapınca
Hakemin ikinci kez geçersiz hamle kararıyla sosyal medya çalkalandı.
Örneğimiz 90 dakika ve her hamlede 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan turnuvadan edinildi. “Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 54. Vxh7+ mat hamlesini yaparak koltuğuna yaslanıyor. Ancak siyah taşlarla oynayan oyuncu hakeme başvuruyor. Rakibinin bir eliyle fil taşını tahta dışına çıkarırken diğer eliyle de vezir taşını yeni yerine koyarak hamlesini yaptığını anlatıyor. Bunun geçeriz bir hamle olduğunu söylüyor. Hakem oyunculardan hamlenin bu şekilde geliştiğini öğreniyor. Daha önce bir geçersiz hamlesi olan beyaz taşlarla oynayan oyuncuyu, hakem, bu ikinci geçersiz hamlesinden dolayı yenik sayarak maçı bitiriyor (0-1). Bu karardan sonra sosyal medya dahil tartışmalar başlıyor.”
Bir süre önce IA Akif Tayfun HAZNEDAROĞLU bu örnek olayı bana anlatmıştı. Üzerinde konuşmuştuk, ağabey-kardeş sohbetinde. Sonra da bu durum sosyal medyada IA Cengiz KELEŞ’in paylaşımıyla tartışıldı. Ben de yanıt vermeye çalışmıştım. Bir elimde koca bir mendil paketiyle birlikte şiddetli bir virüsle uğraşırken. Konunun dağınık durduğunu, anlaşılması için yeniden ele alınmasını isteyen yeni sorular ve istekler geldi. Özellikle geçersiz hamlenin uygulanması konusunda. Böyle bir yeni yazı doğdu.
Kuralın Dili
Örnek olayı ilgilendiren ve henüz çok da geçmişi olmayan bir kural maddesi var önümüzde. Kural ne diyor bir bakalım.
“Madde 7.5.4 Oyuncu tek bir hamleyi yapmak için her iki elini birden kullanırsa ……… saatine basarsa bunun geçersiz bir hamle olduğu kabul edilecek ve geçersiz hamle gibi cezalandırılacaktır.”
Madde yürürlük kazandığı günden bu yana verilecek kararlar yönüyle hep tartışıldı. Kuralı okuyup anlarken dili ve gerekiyorsa ruhuyla anlamayı bir kez daha ortaya koymak istiyorum. Kural, oluşan durumun geçersiz hamle olarak kabul edileceğini ve geçersiz hamle gibi cezalandırılacağını söylüyor. Kuralın dili, oluşan bu durumun madde 3.10.2’den (3.1 den 3.9’a kadar sıralanan maddelerin ilgili koşullarını karşılamayan bir hamle geçersizdir.) ayrı değerlendirilmesi gerektiğini işaret ediyor. Özellikle uygulayıcı durumda olan hakemlerimizin yanılgıya düştükleri nokta burasıdır.
Uygulama
Kuralın uygulaması da şöyle:
Satranç oyununun temel kurallardan biri de, madde 4.1’e göre, oyunun tek elle oynanmasıdır. Oyunu, iki eli birden kullanarak oynamak bu madde uyarınca kuraldışı bir durumdur.
- İki el kullanılarak dahi olsa, yapılan hamle geçerli bir hamle olarak tamamlanmışsa, yapılan hamle yerinde kalmalı ve hamleyle ilgili bir işlem yapılmamalıdır.
- Bu eylemi gerçekleştiren oyuncuya (geçersiz hamle kabulünden dolayı ve geçersiz hamle gibi cezalandırarak) 2 dakika zaman cezası uygulanarak oyuna devam edilmelidir.
- İki el kullanılarak yapılan hamle geçerli bir hamleyse ve hamle de tamamlanmamışsa, geçersiz hamle kabulünden dolayı zaman cezası uygulanmayacaktır.
- İki el kullanılarak yapılan hamle, geçerli bir hamle olarak tamamlanmamışsa, bu kez uygulama madde 7.5.1’e göre gerçekleştirilmelidir.
Örnek Olay
Örnek olayın çözümlemesinde kuralı anlatan bu bilgilere gereksinim vardı. Bana gelen başvurular, konum ve yapılan hamle nasıl olursa olsun, çoğu uygulamaların madde 7.5.1’e göre yapıldığı yönündeydi. Yani, iki el ile hamle yapıldığında, yapılan hamle eski yerine getirilerek dokunulan taş kuralına göre yeni hamlenin yapılması üzerine uygulama gerçekleştiriliyordu. Kuralın uygulamasını göz önüne alarak örnek olayımızın çözümlemesini tamamlayalım.
Örnek olayımızda önemli birkaç kural maddesini unutmamak gerekiyor. Çözümlemede dikkatten kaçmayacağını umuyorum. Dolayısıyla, karar oluşturulurken, madde 7.5.4’ten ayrı olarak, başka maddelere de dikkat edilmesi gerekiyor.
- İlk olarak söyleyeceğimiz şey, 54. Vxh7 hamlesi 3.1’den 3.9’a kadar sıralanan koşulları karşılamaktadır. Öyleyse bu geçerli bir hamledir. Bunu bilelim.
- 54. Vxh7 hamlesi madde 5.1.1’e göre oyunu bitiren bir hamledir.
- Madde 1.4 ve alt bileşenlerinin dili ve ruhu burada aranmalıdır. Çünkü gelişen ‘mat’ hamlesi çok özel bir hamledir.
- Dolayısıyla, madde 1.4.2’ye göre, mat olan taraf oyunu kaybetmiştir.
- Vxh7 hamlesi geçersiz bir hamle olarak kabul edilerek eski yerine konulmayacaktır.
- Bu hamlede kuralın dilinde yer alan oyuncunun saatine basması gerektiği yönündeki eylem de aranmayacaktır. Madde 6.2.1.1’de oyunu sonlandıran hamle karşısında saatin kullanılmasının bir anlam taşımadığı vurgulanır.
- Bu oyunda, oyunun kurucu maddelerine sadık kalınarak, mat hamlesi geçerli kılınmalıydı.
- Bu hamle karşısında oyunun sonucu belirlenirken oyuncunun önceden geçersiz hamle yapmış olmasının bir önemi olmamalıydı.
- Yapılan hamlenin iki el ile yapılmış olmasını geçersiz hamle olarak kabul edilmeyerek oyun derhal mat hamlesiyle bitirilmeliydi. (1-0)
Hata!
Buraya kadar örnek olayın çözümlemesinin ardından hakemin ilk kararına bir kez daha bakma gereği vardır. Örnek olayımızda verilen karar bir an için doğru bile olsa, hakem, oyunun sonucu üzerinde de hatalı bir karar vermişti ne yazık ki. Diyagrama göre hakemin son (0-1) kararında bir hata görmediniz mi?
İlk hatadan hareket edersek; hakemin 54. Vxh7 hamlesinin iki el ile yapılmış olmasını ikinci kez geçersiz hamle gibi kabul ettiğinde, oyunun sonucu da (0-1) olmamalıydı. Diyagrama göre siyah taşlarla oynayan oyuncunun mat yapma olanağı da yoktur aslında. O nedenle, hakemin bakış açısıyla biten bu oyunun sonucu, madde 7.5.5 uyarınca, (½– ½ ) olmalıydı.
25 Mart 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz