5.1.a ve Geçersiz Hamle
5.1.a ve Geçersiz Hamle
Başhakem “… geçersiz hamleyle ulaşılan konum da geçersizdir. Geçersiz konumla kazanç veremeyeceğim…”
90 dakika ve ilk hamleden itibaren 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan bir oyunda, beyaz taşlarla oynayan oyuncu rok yaparken kalesini e1 karesine getirerek rok hamlesini tamamlıyor. Oyun bu hamleden devam ediyor… Sonrasında, 35-f5 Fxf5 36-Axf5 Kxf5 37-Ke8 Kf8 38- Kxf8++ hamleleriyle oyun bitiyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu masadan kalkmadan, notasyon kağıdına sonuç yazmadan ve imzalamadan önce nasıl mat olduğunu görmeye çalışıyor. Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun rok yaparken kalesini yanlış kareye bıraktığını, dolayısıyla geçersiz hamle yapıldığını, düzeltilmeden devam edilerek geçersiz konuma ulaşıldığını görerek rok hamlesiyle oyuna devam edilmesi gerektiğini hakeme bildirerek itiraz ediyor. Hakem inceleme masasında oyuncularla birlikte oyunu inceliyor. Rok yapılırken kalenin e1 karesine geldiğini saptayarak geçersiz hamle uygulamasıyla bu hamleden devam edileceği kararını veriyor. Bu kez beyaz taşlarla oynayan oyuncu neden rok hamlesiyle devam edileceğini sorarak hakemin bu kararına itiraz ediyor. Hakem “… geçersiz hamleyle ulaşılan konum da geçersizdir. Geçersiz konumla kazanç veremeyeceğim…” diyerek oyunu bu hamleden devam ettiriyor.
Hakemin uygulaması
- Hakemin, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun rok hamlesinde kaleyi e1’e bıraktığını, dolayısıyla yapılan incelemeyle geçersiz hamlenin oluştuğunun saptadığını örnek olayın gelişiminden anlıyoruz.
- Hakem, örnek olaydaki uygulamasında, madde 3.10.b-c hükmüne göre yorum yaparak oyunu bu hamleden devam ettirme yönünde hatalı karar vermiştir.
- Hakemin, karar verme sürecinde kurallar manzumesinin tamamını dikkate almadığını görüyoruz. Salt madde 3.10.b-c hükmüne göre hareket etmek hakemi yanlış karar vermeye itmiştir.
Uyarı!
Hakem “… geçersiz hamleyle ulaşılan konum da geçersizdir. Geçersiz konumla kazanç veremeyeceğim…”demekle temelde doğru şeyler söylemeye çalışmıştır. 3.10.b’ye göre geçerli olmayan bir hamleyle kazanç oluşturacak bir sonuca varılamayacağı görünüyor. Bu yaklaşımla (3.10.c’ye göre) tahtada geçersiz bir konum varken (ki bu konuma geçersiz bir hamleyle ulaşıldığı savı vardır) kazanç fikrine ulaşmanın olanaklı olmayacağı çıkarımında bulunmak da doğru değildir. Bu örnek olay senaryosunda geçersiz hamleden ayrı olarak ‘geçersiz konum olgusuna’ dikkat çekilmek istenmiştir. IA UÇARKUŞ’un seri yazılarında bu olguya ayrıca derinlemesine değinilmişti.
Doğru uygulama
Madde 3.10 genel hükümleri içerir. Uygulamaları düzenleyen diğer maddelere bakıldığında örnek olay senaryosuna doğru yanıtı verecek başka maddelerin varlığını da görürüz.
- Madde 3.10 geçersiz hamle veya geçersiz konumla ilgili durumları düzenler. Geçersiz bir hamleyle kazanç savı ileri sürülmez, kazanç verilmez.
- Aynı biçimde, diyagrama göre, ulaşılan bir geçersiz konumla da kazanç savında bulunmak, böyle bir konuma ulaşılmışken kazanç verilemeyeceği çıkarımının doğru olmayacağına uyarda yer verilmişti.
- Örnek olayda, rok hamlesi yapılırken, kalenin e1 oynaması ve oyuna böyle devam edilmesiyle ortaya çıkan konum geçersiz bir konum değildir. Düzeltilmeden devam edilmiş bir geçersiz hamle sonucu ortaya çıkan son konumdur.
- Geçersiz konum, madde 3.10.c’ye göre, yapılacak bütün geçerli hamlelerle ulaşılamayacak konum olarak tanımlanır. (Geçerli herhangi bir hamleler dizisiyle geçersiz bir konuma ulaşılamayacağı, geçerli hamleler dizisiyle ancak geçerli bir konuma ulaşılabileceği IA Uçarkuş’un önceki yazıda gösterilmişti.) Örnek olay diyagramında ortaya çıkan konuma rok hamlesinden sonraki geçerli hamlelerle ulaşılabilmiştir.
- Böyle olmakla birlikte, hakem, kararını salt madde 3.10 hükmünden hareketle oluşturmayacaktır.
- Madde 3.10 genel hüküm niteliği taşırken 5. maddenin (bu madde de genel hükümler içeren maddelerden biridir) uygulama sonuçları özelliklidir. Özel düzenlemeler her zaman genel düzenlemelerden önce uygulanır.
- 5. madde, ‘Oyunun Sonuçlanması’ başlığıyla, oyunun hangi koşullarda sona ereceğini düzenler.
- 38. hamlede beyaz taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini tamamlamasının ardından şah+mat konumu oluşmuştur.
- 5.1.a maddesinin hüküm yapısı “… mat konumunu yaratan hamlenin geçerli bir hamle olması durumunda oyun derhal sona erecektir…” yönündedir.
- Oyunun ‘derhal sona ereceği’ yönündeki anlatımdan, geçerli bir son hamleyle, mat konumunu yaratan hamleden önce ve sonrasında ortaya çıkmış/çıkacak hiçbir durumun artık oyunun sonucunun ilanı için dikkate alınmayacağını anlamalıyız.
- Madde 5.1.a hükmü öne alındığında, örnek olay diyagramına göre, 38- Kxf8 hamlesi geçerli ve aynı zamanda oyunu bitiren bir hamledir (şah+mat). Böylece hakemin oyunu siyah taşlarla oynayan oyuncu için kayıp ilan etmesi gereklidir.
- Madde 3.10 hükmünden ayrı olarak madde 5.1.a ya göre ‘farklı uygulama’ gereği oyun 38- Kxf8 hamlesiyle şah+mat olarak ‘derhal’ bitmişti.
06 Temmuz 2016
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz