Düşen Vezir Taşı
Düşen Vezir Taşı
Kararı verecek hakemin öngörülü ve sezgilerinin güçlü olması beklenirdi
Oyun, 3 dakika ve her hamlede 2 saniye eklemeli tempoyla oynanıyor. Bir hakem birden çok masada görev yapıyor. Masa başında hakemin de bulunduğu bir anda, beyaz taşlarla oynayan oyuncu son 2 saniye süresi kalmışken Vf4+ hamlesini tamamlıyor. Hareketin hızından vezir taşı da tahtadan dışarıya, yere düşüyor. Şah tehdidini uzaklaştırması gereken siyah taşlarla oynayan oyuncunun, tahtada taş eksik olduğundan, hamlesini yapamadan bayrağı düşüyor. Hakem oyunu siyah taşlarla oynayan oyuncuya kayıp vererek bitiriyor. (1-0)
Siyah taşlarla oynayan oyuncu, oynayacağı taş masada eksikken hamle yapamadığını, bayrağının bu sırada düştüğünü, bunu sağlayıncaya kadar geçecek sürenin kendisine verilmesini hakemden istese de hakemin kararı değişmiyor.
Hakemin uygulaması
Hakemin, masada oyunu izlediğine göre, gelişmeye bütünüyle tanık olduğunu düşünüyoruz. Böyle olunca da, daha uygulanabilir bir karar vermesi beklenirdi. Oyuncunun şah tehdidini uzaklaştıracak hamlesini yapabilmesi için vezir taşının da tahtada olması gerekliydi. Oyuncunun temel tezi de budur zaten.
Uygulama
Örnek olayda yaşanılan durum karşısında belirgin ve kurallarla açıklanabilen başka kararlar da vermek olanaklıdır. Buradan, sonuçta bir tek kararın olmayacağı, göreceli, uygulanabilir başka kararların da olabileceği anlaşılmalıdır. Örnek olay hakeminin verdiği kararın da aynı geçerlikte olduğunu söylemek gerekir.
Oyunun yıldırım temposunda ve hamlelerin ‘yıldırım gibi’ yapıldığı, sürenin de ‘yıldırım gibi’ geçtiği düşünülürse başka bir uygulama da yapılabilir miydi? Hakemin, istese de, bu kısıtlı sürede satranç saatini durdurmasına, tahta dışına çıkan taşın yerine konulması için hareket etmesine olanak da kalmamış olabilir mi?
- Beyaz taşlarla oynayan oyuncu, vezir taşının tahtaya yeniden konulmasına yönelik olarak, madde 7.4.1’e göre hareket etmesi gereklidir. Yani yere düşürdüğü taşını kendi süresi içinde tahtaya koyacaktır.
- Oyunu izleyen hakem, vezir taşının tahtaya yeniden konulmasına yönelik olarak, madde 7.4.2 uyarınca satranç saatini durdurabilirdi.
Bu maddeler ışığında, tahta yeniden düzenlenerek oyuna devam edilebilirdi.
- Ayrıca hakem ‘yerinden edilen taş’ kuralına göre (böyle adlandırmayı benimsiyorum) madde 7.4.3 uyarınca taşların yerini bozan beyaz taşlarla oynayan oyuncuya yaptırım da uygulayabilirdi. Yaptırımın madde 12.9 kapsamında olacağını dikkatten kaçırmamak gerekir.
- Hakem, bu olumsuz etmenleri göz önüne alarak ve siyah taşlarla oynayan oyuncunun istemini de yerinde bularak, ek süre vererek oyunu devam ettirebilirdi.
Hakem taşları bozan oyuncuya madde 12.9.2 uyarınca bir ceza verseydi, rakibin kalan süresini bu maddeye göre artırabilirdi. Bu sürede tahta dışında bulunan taşın tahtadaki yerine konulmasıyla siyah taşlarla oynayan oyuncunun hamlesini yapmasına olanak tanınmış olabilirdi.
- Hakem başka bir şey daha yapabilirdi.
Vezir taşının, oyunun hızından kaynaklansa bile, tahta dışına çıkmasını, kuralın diliyle “dış kaynaklı bir rahatsız edilme” olarak düşünmek yanlış olur mu? Kanımca olmaz. Oyunu izleyen hakem de hareketin istenç dışı ve başka bir niyet taşımadığı yönünde bir izlenime sahipse (bu önemli), madde 12.5 uyarınca, siyah taşlarla oynayan oyuncuya ek süre verebilirdi. Bu kararın da göreceli kararlardan biri olduğunu belirtmeliyim.
Oyuncu, edineceği ek süreyle, tahta dışında bulunan taşın tahtadaki yerine konulmasıyla hamlesini yapmasına olanak tanınır. Ek sürenin her iki oyuncuya da verilmesi olası tartışmaların önüne geçecek bir uygulama olacaktır.
Hakemin bu seçeneği değerlendirmesi, dolayısıyla bu yönde vereceği kararı da hatalı olmayacaktı. Böyle bir kararı öngörülü ve sezgileri güçlü hakemlerin verebileceğini söyleyebilirim.
Hayret!
Hayretle ve şaşkınlıkla söylemeliyim ki, benzer durumlarda, Malezya ve Hindistan örneğinde olduğu gibi pek çok ülkede beyaz taşlarla oynayan oyuncuyu taşı düşürdüğü için hakemler yenik saymaktaymış. Bunu da yeni öğreniyoruz. Tabi ki böyle bir karar olamaz. Bunu doğrudan açıklayacak hiçbir kural maddesi yoktur. Öyle sanıyorum ki, madde 7.4.2’ye göre, taşları döken veya düşüren oyuncuya uygulanacak yaptırımı madde 12.9.6 uyarınca kayıp olarak belirlemekteler. Bu yaptırım çok ağırdır hiç şüphesiz.
Öneri
Madde 12.5’e göre oyuncuya verilecek ek süre, hakemin anlayışı ve öngörüsüyle saptanır. Bu süre, en az ‘dış kaynaklı rahatsız edilme süresi’ kadar olmalıdır. Verilen ek süre miktarı mantıklı ve açıklanabilir hesap ölçülerinde olmalıdır. Ekleme süresi veya ekleme süresinin katları kadar bir ek süre verilmesinin açıklanabilir bir ölçü olacağını örnek olarak verebilirim. Eğitim süreçlerinde de bu ölçüyü önermişimdir.
Dış kaynaktan etkilenme süresinin her iki oyuncu için de aynı ek süreyle giderilmesi gerekmeyebilir. Örnek ölçü dikkate alınırsa, hamlede olan oyuncuya 2 birim, rakibine de 1 birim ek süre verilmesi yine örnek bir uygulama olarak önerilebilir. Madde 12.9.2 uyarınca verilecek zaman cezası da benzer mantık üzerine kurulu olmalıdır.
İlgili Kaynaklar
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
21 Eylül 2019
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz