Şah g1 ve Rok
Şah g1 ve Rok
Oyunun incelenmesi gerekiyorsa, salt notasyon kağıtları üzerinden bakarak bir inceleme yapılması doğru değildir
90 dakika her hamlede 30 saniye eklemeli tempoyla oynanan bir oyunda diyagrama göre hamleler şöyle gelişmiştir: 1.e4 e5 2.Af3 d6 3.Fd3 Af6 4.Şg1
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun Şg1 hamlesini tamamlamasının ardından, rakibi satranç saatini durdurarak hakeme işaret eder. Hakeme, rakibinin, son hamlede Şg1 oynadığını ve geçersiz bir hamle yaptığını bildirir.
Bu başvuru üzerine masada görevli hakem her iki oyuncunun da notasyon kağıtlarını ve tahtayı inceler. İleri sürüldüğü gibi beyaz taşlarla oynayan oyuncunun son hamlede geçersiz bir hamle yaptığını görür. Hakem şahı yeniden başlangıç karesi olan e1’e getirir. Geçersiz hamleden kaynaklanan 2 dakika zaman cezasını uygular. Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun saatini çalıştırır ve masadan ayrılır.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu bu kez Şf1 oynayarak hamlesini tamamlar. Siyah taşlarla oynayan oyuncu satranç saatini tekrar durdurarak hakeme işaret eder. Hakeme, rakibinin, son hamlede bu kez Şf1 oynadığını ve yeniden geçersiz bir hamle yaptığını, kurala göre oyunu kazandığını ileri sürer (madde 7.5.b/ikinci geçersiz hamle). Hakem notasyon kağıtları ve tahta üzerinden oyunu yeniden inceler ve ileri sürüldüğü gibi yeniden geçersiz bir hamle yapılmadığına hükmeder. Hakem, Şf1 hamlesiyle oyuna devam edileceğine hükmederek siyah taşlarla oynayan oyuncunun saatini çalıştırarak masadan ayrılır. Siyah taşlarla oynayan oyuncu hakemin otoritesine güvenir ve itirazını sürdürmez.
Oyun bu hamleden devam eder. Sonunda siyah taşlarla oynayan oyuncu oyunu kaybeder (1-0).
Örnek olaya göre yanlış bir uygulamayla karşı karşıyayız. Masadaki hakemin uygulamasında çok önemli bir hata vardır. Oyunun sonucunun (1-0) olarak tescil edilmiş olmasıyla yapılan hata, belki de, oyunun sonucunu etkileyen bir hata olarak karşımızda durmaktadır.
Kurallar ışığında uygulamayı inceleyelim.
Hakemin uygulaması
- Siyah taşlarla oynayan oyuncunun işareti üzerine masaya gelen hakem, notasyon kağıtlarını inceleyerek, oyuncunun ileri sürdüğü gibi, geçersiz hamleyi görmüş ve kural uygulamasını yerine getirmişti. Bunun yanında, madde 4.7.b’ye uygun olarak, kural maddesinin tüm gerekleri sağlanmamıştı.
- Hakemin bu uygulamasından yapılanın geçersiz bir hamle olduğunu, salt madde 3.8.a’nın (şahın hareket etmesi) ihlali olarak düşündüğü anlaşılmaktadır.
- İkinci başvuruda da benzer davranışla yine notasyon kağıtları üzerinden durumu incelemiş, ilk uygulamasında madde 4.7.b’ye uygun olarak oyunun devamını sağlamadığından, Şf1 hamlesini madde 3.8.a’ya uygun geçerli bir hamle kabul ederek oyunun devamına karar vermişti.
Örnek olayın gelişiminden böyle olduğunu anlıyoruz.
Hakem, ilk başvuruda doğru (ancak eksik) uygulama yaparken, oyunun madde 4.7.b hükmüne göre devamını sağlamadığından, belki de oyunun sonucunu etkileyen önemli bir hata yapmıştır.
Siyah taşlarla oynayan oyuncu da, madde 7.5.b’ye sığınarak, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun Şg1 geçersiz hamlesinden sonra rok yapmak zorunda olduğunu ileri sürerek Şf1 hamlesinin de geçersiz olduğunu savunarak oyunu kazandığını söylemektedir.
Bu savıyla oyuncunun kuralı iyi bilmediği anlaşılmaktadır. Doğru uygulamada bunların yanıtını görelim.
Doğru uygulama
- Oyun, rakibinin geçersiz bir hamle yaptığı savı üzerine notasyon kağıtlarından yararlanarak sav ‘inceleme masasında’ incelenir.
- İleri sürüldüğü gibi, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun son hamlede Şg1 oynadığının ve saatini de durdurduğunun saptanması üzerine, masada görev yapan hakemin de yaptığı gibi, madde 7.5.a (geçersiz hamlenin tamamlanması) hükmüyle geçersiz hamle kuralının uygulaması yerine getirilir.
- Madde 7.5.a hükmünün uygulamasından ayrı olarak, madde 4.7.b’de belirtildiği gibi, hamle henüz yapılmamıştır. Kuralın hüküm maddesi, oyuncunun, rok yapmak amacıyla şahı iki kare hareket ettirmiş olduğunu peşinen kabul etmektedir.
- Kurala göre: Oyuncu şahı g1 karesine elinden bıraktığı anda hamle henüz yapılmamıştır. Örnek olayda, oyuncunun, bu yöne geçerli bir rok yapma olanağı bulunduğundan başka bir hamle yapma hakkı yoktur.
- Geçersiz hamle yapıldığına ilişkin ilk başvuruda madde 7.5.a hükmüne göre uygulama yapıldıktan sonra hakemin masadan ayrılmaması beklenir. Hamle, bir ‘rok’ hamlesi olarak değerlendirilmelidir.
- Oyuncunun bu hamlede böyle bir hamle yapma olanağının olmadığı, madde 4.7.b hükmüne göre ‘rok’ yapması gerektiği bildirilir.
- Oyunun, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun tamamlayacağı, rok hamlesiyle devam etmesi gerekecektir.
- Belli ki beyaz taşlarla oynayan oyuncu kuralı iyi bilmemektedir. Oyuncunun, hakeme, bu hamleyi neden yapamayacağını soracağını düşünelim (bunu sorması da çok doğaldır). Hakem madde 11.9 uyarınca kısa bir açıklama yapmak durumundadır. Hakemin, kurala göre oyuncunun başka hamle yapma olanağı olmadığı için, bu hamlenin bir rok hamlesi olduğunu söylemesi yeterlidir.
- Örnek olaydaki uygulamayla sınırlı olmak üzere, madde 11.9 (kuralların bir kısmının açıklanması) uyarınca kuralın kısaca söylenmesinin yanında, (o-o) hamlesinin, tahtada hakem tarafından gösterilmesi de yanlış bir uygulama olmayacaktır.
Uyarı 1!
- Oyuncuların başvurusu veya hakemin gerek görmesi durumunda oyunun incelenmesi gerekiyorsa, salt notasyon kağıtları üzerinden bakarak bir inceleme yapılması doğru değildir. İşlemin ‘inceleme masasında’ birinci hamleden itibaren yapılması doğru uygulamadır. Örnek olayda, oyuna henüz yeni başlanmış olduğu düşünüldüğünde, hakemin salt notasyon kağıdı üzerinden inceleme yapmış olması anlaşılabilir bulunmaktadır.
- Oyuncunun, beklenen rok hamlesini tamamlayıncaya kadar geçecek sürede, yapabileceği olası başka geçersiz hamleler ‘hamle’ olarak değerlendirilmez. Uygulanan bu ceza ‘disiplin cezası’ niteliğindeki cezalardan değildir. Kural maddesinin ortaya koyduğu bir cezadır.
- Hamle tamamlanmadan, aynı hamlede, yeniden, oyundan kaynaklanan ve kuralarla ortaya konulan başkaca cezalar uygulanamaz. Ancak, masada gelişen duruma, olaylara göre o hamlede hakem oyuncuya/oyunculara başkaca disiplin cezaları uygulayabilecektir.
Örnek olayı bir senaryo biçiminde genişletelim
Oyun bu hamleden devam eder. Sonunda siyah renkle oynayan oyuncu oyunu kaybeder (1-0).
Oyuncunun antrenörü, oyunu analiz ederken, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun dördüncü hamlesinde oyuna iki kez müdahale edildiğini ve yaşanılanları öğrenir. Antrenör, İtiraz süresi aşılmadan başhakeme başvurur. Başvurusunda; hakemin, dördüncü hamlede madde 4.7.b hükmüne göre davranmadığını, kural ihlali yapıldığını bu nedenle de oyunun iptal edilerek yeniden oynanması gerektiğini dile getirir.
Başhakemin uygulaması
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun antrenörünün ‘oyunun iptali’ istemiyle yaptığı itiraza başhakemin yaklaşımını ele alalım. Başhakem, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun oyunu kazanmasına ve notasyon kağıtlarının imzalanmış olmasına karşın, madde 11.10 (karara itiraz hakkı) hükmü uyarınca başvuruyu inceleme gereği duydu.
Başhakem;
- Başvuruyu doğru dinleyerek doğru adım atabilmeli,
- Masada görev yapan hakemi dinleyerek nasıl bir uygulama yaptığını öğrenmeli,
- Gerekirse oyunculardan oyunun gelişimini sorgulamalı,
- Notasyon kağıtlarını da incelemeli. İleri sürüldüğü gibi, madde 4.7.b’nin gereklerinin tam olarak yerine getirilip getirilmediğini de görmeli,
Başhakem yaptığı inceleme sonunda, madde 4.7.b’nin gereklerinin tam olarak yerine getirilmediğini görerek, oyunun iptal edilerek yeniden oynanması istemini reddeder. Ama kural ihlalini kabul eder.
Başhakem masada alınan (1-0) sonucunu bozar. Madde 4.7.b uygulamasına göre, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun tamamlayacağı rok hamlesiyle dördüncü hamlesinden itibaren oyuna devam edilmesi gerektiği kararını verir.
Başhakem bu kararıyla bu kez kendisi kural ihlali yaparak oyuna yeni bir boyut kazandırmıştır. Madde 5.1.a-b (oyunun sona ermesi) uyarınca oyun (1-0) sonucu elde edildiğinde o anda derhal sona ermiştir. Bu nedenle öncesinde ortaya çıkan, geçersiz hamle gibi bir nedenle, o hamleye döndürülerek, oyun devam ettirilemez. Başhakemin (1-0) sonucunu tescil etmesi gerekirdi.
Uyarı 2!
Genişletilmiş örnek olay senaryosunun sonucundan ayrı olarak, oyunun bir yerinden oyuna devam edilmesi gerekecekse:
- Masada elde edilen oyun sonucunu bozarak oyunun bir yerinden oyuna devam edilmesi kararını vermek her zaman kolay olmayacaktır. Oyun henüz açılış hamleleriyle sürmekteyken bu kararı vermek ve uygulamak kolay olacaktır.
- Oyunun daha ileri aşamalarında verilecek benzer kararlarda; oyuna üçüncü kişilerin, analiz programlarının, bilgisayarın karışabileceğini, oyuncuların oyunun analizini yaparak başka kaynaklardan doğru hamleleri edinilebilecekleri unutulmamalıdır.
05 Eylül 2016
IA&IO Tahsin AKTAR
Yorumlar -
Yorum Yaz