• Favorilere Ekle





Ertelemeli Tempo Uygulaması

Arızalı Satranç Saati
(Ertelemeli Tempo Uygulaması)
 
Kullanılan erteleme süresi hesaplanabilir mi?
 
Örnek olaydaki oyunda, 40 hamle için 90 dakika ve oyunun geri kalanı için 30 dakika süre verilirken, ilk hamleden itibaren her hamle için 10 saniye ‘erteleme’ (gecikme) uygulanıyor.
 
 Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun zamanı bitiyor ve bayrağı düşüyor. Hakem sonucu belirliyor (0-1). Beyaz taşlarla oynayan oyuncu, satranç saatindeki zaman göstergelerine dikkatlice baktığında, kendisinin zamanının bitmesine karşın rakibinin çok az süre kullanmış olduğunu görüyor. Satranç saatinin kurulumundan kuşkulanarak incelenmesini istiyor. Yapılan kontrolde beyaz taşlarla oynayan oyuncunun saati ayarlanırken 10 saniyenin eklenmediği anlaşılıyor. Oyuncu da bu duruma itiraz ediyor. Ancak başhakem bu itirazı yerinde görmeyerek oyunun sonucunu belirliyor (0-1).
 
Hakemlerin tur başlamadan önce satranç saatleri üzerinde yaptıkları hatalı kurulumlar nedeniyle etkinliklerde pek çok sorun ve itiraz yaşanır. Oyun sırasında bazı sorunlar çözümlenebilirken, oyun bittikten sonra satranç saatinin kurulumu üzerine yapılan itirazlara çözüm bulunamaz.
 
Örnek olaydaki durum da hakemin çözüm yaratamadığı durumlardan biridir. Hangi oyun temposu uygulanırsa uygulansın, ‘oyun bittikten sonra’ satranç saatinin kurulum hataları artık giderilemeyecektir.
 
Hakemler böylesi sorunlara çözüm bulamayıp, itirazı geri çevirirken de kurallara uyarak karar vermek durumundadır. Örnek olay çözümlenirken de kuraldan ayrılmayacağız.
 
Dikkat edilirse, örnek olaydaki oyunda zaman temposu diğer örnek olaylarda ele alınan tempolardan farklıdır. Şimdiye kadar ‘eklemeli tempo’ uygulamaları örneklendirilirken, bu kez ‘ertelemeli tempo’nun (gecikmeli tempo) örneklendiğini görüyoruz.
   
Çözümleme
Satranç saati incelendikten sonra, son kararı veren başhakemin doğru karar verdiğini söyleyebilirim. Bu kez hakem için kararı destekleyecek kuralları önümüze alarak çözümlemeyi tamamlayacağım.
 
Öncelikle ‘ertelemeli tempo’ nedir, nasıl uygulanır? Buna açıklık getirmek gerekir. Madde 6.3.2 ertelemeli tempoyu anlatır. Ertelemeli tempo, eklemeli tempo uygulamasından farklıdır. Bilindiği gibi eklemeli tempo uygulamasında, her hamle tamamlandığında oyuncu yarışma yönergesiyle belirlenmiş bir ek süre kazanır. Bu süre asıl süreye eklenerek kullanılır.
 
Ertelemeli tempo uygulaması
  • Her oyuncuya asıl düşünme süresi için ‘sabit bir süre’ tanınır.
  • Bunun yanı sıra, bu süre belirlenmiş bir hamleyle de sınırlandırılabilir (örnek olayda olduğu gibi).
  • Oyunculara bir de her hamle için ‘ek süre’ verilir. Ek süre asıl süreye eklenmez.
  • Hamle sırası kendisinde olan oyuncunun saatinde, her hamle için tanınan ek süre düşünme sırasında geri saymaya başlar. İlk önce eklenen bu süre kullanılır.  
  • Bu süre içinde oyuncu hamlesini yapamazsa ‘asıl süresi’ çalışmaya, geri saymaya başlar.
  • Ek süre içerisinde hamlesini tamamlayan oyuncunun asıl süresi değişmez.
  • Ek süreden artan zaman olursa, bu süre asıl süreye eklenmez.
  • Asıl süre, ek süre ve varsa hamle sınırlaması gibi değerler yarışma yönergesiyle belirlenir.
Ek süre içinde hamlesini yapan oyuncunun zaman kazanmadığı gibi, bir zaman kaybetmediği de çok açıktır. Kuralın anlatım dilindeki erteleme veya gecikme kavramı, ek süre bittikten sonra asıl süre kullanılmaya başlanacağı için asıl sürenin kullanımıyla ilgilidir.
 
Arızalı mı?
Bu esaslar üzerine çalışan satranç saatinde sonradan bir ayar yapılması son derece güç, hatta olanaksızdır. Çünkü kullanılan erteleme sürelerini hesaplamak olanaklı değildir.
 
Çözümlemede, hakemin kararını destekleyen kuralların iki maddesi öne alınacaktır.
  • Madde 6.10.1, kusur saptanmadığı sürece, satranç saatinin göstergelerindeki değerlerin esas alınacağını söyler. Kusur söylemi (ing:defect/kusur) ‘mekanik - elektronik olumsuzluk, arıza durumu, satranç saatinin gereği gibi işlev görememesi’ olarak anlaşılmalıdır.
  • Madde 6.10.2’de ‘oyun sırasında’ satranç saatinin kurulumunda (ayar yapma işleminde) belirlenen yanlışlık durumundaki uygulamayı anlatır.
Örnek olayımızdaki satranç saatinin durumu bu maddelerden hangisiyle açıklanabilir, önce buna yanıt bulmak gerekir. Örnek olayın anlatımından satranç saatinde bir kusur/arıza olmadığını, ancak kurulumunda bir hatanın yapıldığını anlıyoruz.
  • Erteleme için 10 saniyelik eklemeyi yapmayan satranç saati için ‘kusurlu’ denilemez.
  • Hakemin kurulum sırasında yaptığı hata ‘kusur’ olarak açıklanamaz. Bu nedenle örnek olay madde 6.10.1 kapsamında bir yanıt bulamayacaktır.
  • Madde 6.10.2’nin dili ‘oyun sırasında’ belirlenen kurulum hatasını anlatır. 
  • ‘Oyun sırasında’ oyuncuların satranç saatinin kurulumunda bir hata olduğuna yönelik savlarının da olmadığı örnek olayın anlatımında görülüyor.
  • Her iki oyuncu da bu hatalı kurulum nedeniyle diğerine karşı dezavantajlı değildir. Çünkü, kurulum sırasında asıl sürenin ayar işleminde bir hatanın yapılmamış olduğunu biliyoruz.
  • Kullanılan erteleme sürelerini hesaplamak olanaklı değildir.
  • Oyun bittikten sonra ortaya konulan savla, madde 6.10.2’ye göre bir uygulama yapmak olanaklı değildir.
Kurala dayanarak öne sürülen gerekçelerle, başhakemin kararının doğru olduğunu yeniden söyleyebiliyorum. Oyunun sonucu bu doğrultuda (0-1) olarak belirlenmiştir.
 
Önemli saydığım bir konu daha var. Masanın sahibi hakem, yorgunluk veya dikkatsizlik nedeniyle olsa gerek, satranç saatinin ayar işlemini tam ve doğru biçimde yerine getirememişti. Biraz dinlenmesi gerek.
 
1 Mart 2021
 
 
IA&IO Tahsin AKTAR
 
 
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)

Yorumlar - Yorum Yaz