Son Yatay
Son Yatay
Hakem kuralın ruhunu mu zorluyordu?
Örnek olaydaki oyunda 20 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 10 saniye ekleme uygulanıyor. Yarışma yönergesinde, yarışma boyunca kuralların A.4’te yer verilen hükümlerinin uygulanacağı belirtiliyor. Diyagram FIDE açık kaynaklarından edinildi.
Diyagrama göre; siyah taşlarla oynayan oyuncu 38. … fxe1 hamlesini yapıyor. Terfi karesine yeni taşını bırakmadan hamlesini de tamamlıyor. Yan masada kontrollerini yaparken bu durumu gören hakem, satranç tahtası başına gelerek oyuna el atamadan beyaz taşlarla oynayan oyuncu da 39. c8V+ hamlesini tamamlıyor. Sonrasında hakem satranç saatini durdurarak bu hamleyi geçersiz kılıyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncunun 38. … fxe1 hamlesinde piyon taşının terfi taşıyla değiştirmediğini belirterek geçersiz hamle uygulaması yapacağını bildiriyor.
Beyaz taşlarla oynayan oyuncu hakemin bu kararına itiraz ediyor. Ancak hakem bu itirazı yerinde görmüyor. Yan masada olağan kontrollerini yaparken terfi taşı yerine konulmadan hamlenin tamamlandığını, geçersiz hamleye tanık olduğunu, bu nedenle kararını değiştirmeyeceğini oyunculara bildiriyor.
Yönergeye göre bir hakemin 3’ten çok masada görev yaptığı ve hızlı satrancın kendine özgü EK- A.4 kurallarının uygulandığı anlaşılıyor. Senaryonun gelişimi göz önüne alınarak hakemin kararı ve beyaz taşlarla oynayan oyuncunun itirazının dayanağı görülmeye çalışılacaktır.
Hakem ve yetkinlik alanları
Ortaya çıkan durumda, hakemlerin, gelişmeye göre göreceli kararlar verebildikleri unutulmamalıdır. Örnek olayda hakemin verdiği kararın yanlışlığının gösterilmesinin yanında, temel olarak, ‘karar verme süreci, tutum ve anlayışı’ da irdelenecektir.
Temel olarak hakemlerin tutum ve anlayışının öne çıktığı anlarda verdikleri kararlardan çok yaklaşımları sorgulanır. Hakemin gelişigüzel bir tutum sergilemesi taşıdığı sorumlulukları yerine getirmesine engel olacaktır. Bu nedenle de eğitim süreçlerinde hakemlerin bu yanlarının da geliştirilmesi yeğlenmelidir.
Hakem karşılaştığı durumu iyi anlamamıştır. Bu nedenle de doğru karar veremeyerek uygun çözüm oluşturamamıştır. Karar verme sürecinde kuralların tüm maddelerini gözleyerek son kararını oluşturmalıdır. Olaylar arasındaki ilişkiyi kurmakta kısıtlı kalmıştır. Çözümleme ve karar verme algısı yönünden yetkinliği eleştirilecek düzeyde olup, beklenenin altındadır.
Hakemin edindiği bilgilerden faydalanarak, karşılaştığı durumlarda eksiklerini gidermek üzere ciddi bir gayret göstermesi beklenir. Kişisel farkındalık oluşturma algısı yönünden yetkinliği beklenenin altındadır.
Çözümleme
Siyah taşlarla oynayan oyuncunun tamamlanan 38. hamlesiyle ortaya çıkan durumda, kuralların 7.5.2 maddesine göre, hak olumsuz etkilenmiştir. Kural bunun bir geçersiz hamle olduğunu söyler. Etkinlikte EK-A.4 hızlı satranç kurallarının uygulandığı biliniyor. Ortaya çıkan duruma ışık tutması gereken kuralı bir kez anımsamakta yarar var.
EK-A.4.2
Hakem, maddeler 7.5.1, 7.5.2, 7.5.3 veya 7.5.4'te belirtilen durumlara tanık olursa, rakip bir sonraki hamleyi yapmadığı sürece, madde 7.5.5'e göre hareket edecektir.
Burada sıralanan kural maddeleri ‘kuraldışı durumlar’ ile ilgilidir. Maddenin uygulamasında görülmesi gereken en önemli yanının, hakemin bu durumlara tanık olması üzerine kurulu olduğudur. Tanık olması durumunda da madde 7.5.5’i uygulayacaktır.
Kuralı zorlamak
Örnek olaydaki hakem, EK-A.4.2 maddesini uygularken, ortaya çıkan durumu yan masadaki kontrolleri sırasında ‘görmüştü’. Bunun, kuralın diline atıfla, ‘tanık olma’ şeklinde kabul edilmesi, kuralın ruhunu zorlayan bir unsurdur. Hakem bu tutumuyla hatalı karar vermiştir.
Hakem yan masadaki kontrolleri sırasında gördüğü bu kuraldışı durum üzerine, eğer masanın başına geldiğinde, beyaz taşlarla oynayan oyuncu 39. hamlesini yapmamış olsaydı kuralın ruhunu yansıtacak biçimde oyuna el atarak, madde 7.5.2’de anlatıldığı gibi, geçersiz hamle uygulamasını yapabilecekti. Bu da doğru bir karar ve uygulama olacaktı.
Ancak; bu süreçte beyaz taşlarla oynayan oyuncunun da yeni hamlesini yapmış olması hakemin bu anlayışını ortadan kaldırır. Şimdi artık başka bir kural maddesinin uygulaması gerekecektir (EK-A.4.4). Sıkça uygulanmadığı için bu madde de bir kez anımsanmalı.
Son karar
EK-A.4.4
Hakem (…) başlangıç pozisyonundan en uzak yatayda bir piyon bulunduğuna tanık olursa, sonraki hamle tamamlanıncaya kadar bekleyecektir. Ardından geçersiz konum hâlâ tahta üzerindeyse oyunu berabere ilan edecektir.
Hakemin tahtada, e1 karesinde siyah bir piyon taşının varlığına tanık olması durumu bu maddenin uygulamasına dayalıdır. Artık hamle sırası siyah taşlarla oynayan oyuncudadır ve şahı da tehdit altındadır. Kurala göre bu şah tehdidine yanıt vermesi gerekir. Hakem siyah taşlarla oynayan oyuncunun yapacağı hamleyi beklemeli midir? Oyuncunun, kuralın diline göre, geçersiz konumu giderme hakkı yoktur. Bu konum tahtada duracaktır.
Bu bakış açısıyla; siyah taşlarla oynayan oyuncu e1’deki piyon taşını hiçbir zaman terfi taşıyla değiştiremeyecektir artık. Maddenin yazılış biçimiyle bu konum için ‘asimetrik’ bir durum vardır. Hakem son konumda tanık olduğu bu durum karşısında sonraki hamleyi beklemesine gerek kalmadan oyunu berabere ilan etmeliydi (½- ½).
31 Ocak 2022
IA&IO Tahsin AKTAR
Benzer Makaleler
Yorumlar - Yorum Yaz
