• Favorilere Ekle





Başa Gelen Çekilir

Başa Gelen Çekilir

Kurala göre, ikinci kez geçersiz hamle gerçekleştiği için oyun bitti.

Kural koyucu, ele aldığı bazı kural maddelerinde, hakeme önemli bir ‘rol’ daha vermektedir. Çünkü hakemin gözetmesini beklediği yeni durumlar ortaya çıkmıştır. Örnek olayda ele alınan madde 7.5.5 bunlardan biridir. Nedir o önemli rol ve beklenti? Örnek olayda oyun maddenin ikinci hükmü doğrultusunda bitmişti. Hakemin, oyunun sonucunu belirlemede karar verirken, bu aşamada tahtanın durumunu, mevcut konumu da gözlemesi, çözümlemesi istenir.
 
 90 dakika ve her hamlede 30 saniye eklemeli oyun temposunun uygulandığı bir etkinlik. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 59. f8 oynayarak hamlesini tamamlıyor. Hakem, ikinci kez geçersiz hamlenin gerçekleştiğini ileri sürerek, oyuncunun bu oyunu kaybettiğini belirtiyor (0-1). Beyaz taşlarla oynayan oyuncu piyon taşının son yatayda duramayacağını, kurallara göre vezir olarak değerlendirilmesi gerektiğini hakeme bildiriyor. Böyle olunca da geçersiz hamle sonunda bile konumun, mat hamlesiyle, kendisine kazanç olduğu savını ileri sürüyor. Hakem düşünüyor, oyuncunun bu savını dikkatle inceleyerek yeniden bir sonuca varıyor. Piyon taşının son yatayda duramayacağını, bu taşın vezir olarak değerlendirilmesinin kuralın bir emri olduğunu bildirerek kararını düzelterek sonucu yeniden belirliyor (1-0).
 
Bu kez, siyah taşlarla oynayan oyuncunun bu konumda kazanç olanağının olmadığını belirterek oyunun sonucunu bir kez daha yeniden belirliyor (½- ½). Beyaz taşlarla oynayan oyuncu “başa gelen çekilir” diyerek sonucu kabulleniyor.
 
Örnek olay, hakemin kural maddesini yanlış yorumlaması ve uygulamasıyla gelişmiştir. ‘Kuraldışı Durumlar’ (madde 7) kural maddesinin uygulanışı ele alınacaktır.
 
Hakemin uygulaması
Hakem, oyuncunun ikinci kez geçersiz hamle yapması üzerine kural maddesini önce doğru algılayarak uygulamayı bu yönde yapacağını belirtmesi doğru bir yaklaşımdı. Oyuncunun ileri sürdüğü sav üzerine verdiği kararda hakemin yaptığı uygulama da hatalıydı.
 
Hakem, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun ileri sürüdüğü savı dikkate almasıyla kararında yanılmıştı. İlk kez ortaya çıkan geçersiz hamle sonrasında, son yataydaki piyonun vezir taşı olarak değerlendirileceğini belirten kural maddesi (madde 7.5.2) bu konumda hakemi yanıltan kural hükmüydü. Önümüzdeki örnek olay senaryosunda bu maddenin dikkate alınarak değerlendirmeye alınması, uygulamanın da buna dayanarak yapılması temel hataydı.

Uygulama
Beyaz taşlarla oynayan oyuncunun, piyon taşıyla son yataya yaptığı hamleden sonra gerçekleşen geçersiz hamlenin ikinci geçersiz hamle olduğu örnek olayın gelişiminden anlaşılıyor. Böyle olunca da oyunun o hamleyle bittiğini, beyaz taşlarla oynayan oyuncunun oyunu kaybettiğini madde 7.5.5’in ikinci hükmü anlatır. “Aynı oyuncunun ikinci kez geçersiz bir hamleyi tamamlaması durumunda, hakem oyunu bu oyuncu için kayıp ilan edecektir.”
 
Kuralın diline göre, beyaz taşlarla oynayan oyuncu kaybederken siyah taşlarla oynayan oyuncu da kazanacaktı. Ancak, hakemin, “siyah taşlarla oynayan oyuncu olağan yollarla kazanabilecek midir ki rakibinin kuralsız davranışından dolayı bir (1) puan verebilelim?” sorusunun yanıtını aradığını son kararından anlıyoruz.
 
Hakem, olası geçerli hamleleri görmeye çalışarak oyunu incelemiş olsa gerek. Aslında bu inceleme gereksiz olmuştur.  Hakem incelemesinde, son yatayda duran piyon taşını, madde 7.5.2’de değinildiği gibi, vezir olarak değerlendirildiğinde siyah taşlarla oynayan oyuncunun, madde 7.5.5'in üçüncü hükmüne göre, kazanamayacağını görmüş olduğu düşünülebilir. Böyle olunca da incelemesi sonuna hakemin bu maddeye dayanarak oyunu berabere bitirdiği yorumuna ulaşabiliyoruz. Bu da hakemin yanlış düşünerek verdiği ikinci yanlış kararıdır.
 
Örnek olayda uygulanacak madde 7.5.5’te, ikinci hükme göre, geçersiz hamle uygulaması yapılmayacaktır. Kuralın anlatımına göre ikinci kez geçersiz hamle gerçekleştiği için, hakemin ilk kararında olduğu gibi, oyun (0-1) sonucuyla bitmiştir.
 
Son yatayda duran piyon ‘vezir’ olarak değerlendirilemez
 
Madde 7.5.5’in üçüncü hükmüne göre rakibin kazanma olanağının olup olmadığı incelenirken bir duruma çok dikkat etmek gerekir. Bu konumda, son hamlede kaldığı yerden devam ederek, son yataya vezir taşı konularak rakibin kazanma olanağının varlığı araştırılırsa işleme geçersiz hamle uygulamasıyla başlanmış olunur. Bu da hakemi yeni bir yanılgıya götürür. Hâlbuki o hamle oyunu bitirmişti. O nedenle biten bir oyunda yapılacak inceleme oyunu bitiren geçersiz hamlenin uygulamasıyla olmamalıdır. (IA Erdem UÇARKUŞ yaptığımız bir değerlendirmede bu tezi savunmuştu. "O hamle oyunu bitirmişti." söylemi benim de bu yönde bir yargıya varmama yetmişti.) 
 
Bu örnek olay özel bir durumu tanımlar. Son yatayda duran piyonun vezir olarak değerlendirilmesi geçersiz hamle uygulaması için özel bir durumdur. (İki el ile hamle yapma, oynamadan saate basma eylemleri de geçersiz hamle uygulamasında özel bir durumdur.) İncelemenin genel geçer uygulamadan hareketle yapılması anlamlı olacaktır. İkinci geçersiz hamle bu konumda değil de başka bir konumda gerçekleşmiş olsaydı, rakibin kazanabilme olanağının incelenmesine nasıl başlanırdı? Bu soruya verilecek doğru yanıt tüm durumları kapsayan bir uygulama olacaktır.
 
İncelemeye, geçersiz hamle yapılan taş önceki yerine konularak, madde 4.3-4.7’ye göre yapılacak bir hamleyle başlanırdı. Bu konumda da f8’deki piyon f7’ye yani eski yerine getirilecektir. Piyon ‘tuşe’ olduğu için, incelemeye piyonun oynayabileceği tek hamle olan f8 hamlesiyle devam edilecektir. Piyonun, f8 terfi karesinde kurallara uygun olarak, bir terfi taşıyla değiştirilmesi durumları gözetilecektir. Çünkü incelemeye başlarken hamleye f7’den başlandığında f8 terfi karesine hangi taşın konulacağı belirsizdir. O nedenle, f8’de yer alan piyon taşı doğrudan doğruya ‘vezir’ olarak değerlendirilemeyecektir. Örnek olayda terfi taşı olarak at veya fil seçildiğinde siyah taşlarla oynayan oyuncunun kazanma olanağı vardır. Oyun (0-1) sonucuyla bitmiştir. 


14 Aralık 2019
 
IA&IO Tahsin AKTAR               
 
Benzer Makaleler                                                  İlgili Kaynak
                                                                    FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)

Bu yazı yayınlandıktan sonra iletiler gelmeye başladı. Kimi konuyu tam anlayamadıklarını, kimi de “Rakibin kazanç durumu var mı sorusunun yanıtını neden araştırıyoruz ki?” diyordu. Bir iletide de “İncelemeye son yataya ‘vezir’ taşını koyarak başlamalıyız.” diyordu.

Konunun anlaşılmasına yardımcı olayım o zaman, bu yardımla da diğer iletilere de yanıt vermiş olacağım bir yandan: Oyuncu piyonu son yataya oynar ve terfi taşıyla değiştirmezse bu bir geçersiz hamle oluyor (madde 7.5.2 birinci hüküm). Uygulama sonrası terfi taşı artık ‘vezir’ olarak devam etmek zorunda (madde 7.5.2 ikinci hüküm).   Bunları biliyoruz. Eğer bu, oyuncunun ikinci geçersiz hamlesiyse oyunu kaybediyor (madde 7.5.5 ikinci hüküm). Bunu da biliyoruz.

Böylece bu oyuncu oyunu kaybedecektir. Oyunun doğası olarak da rakibi kazanacaktır. Kazanacaktır da rakip oyuncu mevcut konumdan kazanç elde edemiyorsa, ilke odur ki, başka nedenle bir puan verilemez. İşte o nedenle rakibin kazanma durumu var mı sorusunun yanıtını hakem doğru biçimde verebilmeli, son kararını buna göre oluşturabilmeli.

İncelemeye başlarken son yataya kuralda yazdığı gibi vezir koyarak başlamıyoruz çünkü o zaman geçersiz hamle uygulamasını yapmış oluruz. Hâlbuki oyun bitmişti. Rakibin kazanç durumu araştırılırken biten oyunda oyuncunun yerine yeni bir hamle yapmış olunur o zaman. O nedenle piyon yedinci yataya getirilerek rakibin kazanma durumu araştırılacaktır. Şöyle düşünelim: Tahtanın bir yerinde at taşının ‘bacağı fazla uzasaydı’, bu oyuncunun ikinci geçersiz hamlesi olsaydı, rakibin kazanç durumu var mı sorusunun yanıtı nasıl aranırdı? At önceki yerine getirilerek olası hamlelerle rakibin kazanç durumuna bakılmaz mıydı? İşte burada da böyle olacak.

           

Yorumlar - Yorum Yaz