Konum kolay, karar da...
Konum kolay, karar da…
‘Hamle geçerli mi?’Örnek olaydaki oyunda 90 dakika ve ilk hamleden itibaren her hamle için 30 saniye ekleme temposu uygulanıyor.
"Beyaz taşlarla oynayan oyuncu 28. hamlede geçersiz bir hamle yapmış, gerekli uygulamadan sonra oyun devam etmişti. Diyagrama göre, 56. exf7-c3 hamlelerinin tamamlanmasının ardından beyaz taşlarla oynayan oyuncu, bir eliyle f7’de bulunan piyonunu tahta dışına çıkardı, diğer eliyle de vezir taşını f8 karesine bırakarak hamlesini tamamladı. 57. f8V+Siyah taşlarla oynayan oyuncu rakibinin iki eliyle hamle yaptığını hakeme bildirdi. Hakem oyuncuları dinleyerek hamlenin iki el kullanılarak yapılmış olduğunu saptadı. Beyaz taşlarla oynayan oyuncuyu 2. kez geçersiz hamle yaptığı için yenik saydı. Oyunun sonucunu belirledi (0-1). Beyaz taşlarla oynayan oyuncu bu son hamlesiyle rakibini mat ettiğini söylese de hakem kararını değiştirmedi."
Gelişen örnek olaydaki konumun çok kolay olması yeğlendi. Bu konumda verilecek kararın da aslında çok kolay olduğu gösterilmek istendi. Konuma bakınca hemen herkes aslında “Mat var!” diyebilecektir. Çözümlemede salt bunu söylemek yeterli değildir. “Neden, nasıl, bu kararda hangi kural maddesi geçerli uygulama olacaktır?” sorularına da yanıt vermek gerekecektir.
Bu yazıda salt ortaya çıkan durum ele alınmadı. Kararların temel olarak bir kural maddesine dayandırılması gerektiğine yer verilirken hakemin yetkinliği üzerine de birkaç söz söylendi.
Madde 4.1’de değinildiği gibi, satranç oyununun temel kurallardan biri de, oyunun tek elle oynanmasıdır. Oyunu iki eli birden kullanarak oynamak kuraldışı bir durumdur. Bu davranış karşısında oyunculara yaptırım uygulanır. Kural koyucu bu eylemi “ (…) geçersiz hamle gibi cezalandırılır,” şeklinde düzenleyince oyuncuların da hakemlerin de uygulamada kafaları karıştı. Anlaşılacağı gibi hâlâ da karışık.
Hakem ve yetkinlik alanları
Hakem satranç tahtasında karşılaştığı konumu önemsememiştir. Karar verme sürecinde kuralın dilini doğru biçimde algılayamamış ve son kararında doğru adım atamamıştır. ‘Çözümleme ve karar verme algısı’ yönünden yetkinliği beklenen düzeyin altındadır.
Sergilediği tutum ve davranışıyla, rakibini mat ettiğini söyleyen oyuncunun itirazına kayıtsız kalarak ‘kişisel farkındalık oluşturma algısı’ yönünden de yetkinliği beklenen düzeyin altındadır.
Satranç tahtasındaki son konuma uyum sağlayamamış, kuralları ‘kalıplaşmış kurallar’ olarak görmüştür. Bu yönüyle ‘yatkınlık ve gelişim algısı’ da beklenen düzeyin altında kalmıştır.
Hamle geçerli
Çözümleme
Hakemin, madde 7.5.4’te değinildiği gibi, iki el ile hamle yapmayı geçersiz hamle olarak kabul ettiği, yaptırımı da madde 7.5.5’in 2. hükmüne göre yerine getirdiği görülüyor. Durumu böyle anlayan ve uygulayan, oyunun sonucunu bu şeklide belirleyen hakemin madde 7.5.5’in 3. hükmünden de habersiz olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Durum hakemin anladığı ve uyguladığı gibi değil tabi ki. Hakemin verdiği karar ve bu karara dayalı olarak belirlediği oyunun sonucu da hatalıdır.
Madde 7.5.4’te “ (…) geçersiz bir hamle olduğu kabul edilecek ve geçersiz hamle gibi cezalandırılacaktır,” denilir. Maddenin dili, bu haliyle madde 7.5.1’in uygulamasından ayrı bir uygulamayı işaret eder.
İki el kullanılarak yapılan hamle madde 3.10.1’e göre geçerliyse, hamle yerinde kalacak ve rakibe 2 dakika süre eklenerek uygulama tamamlanacaktır. Hamle madde 3.10.2’ye göre geçersizse ortaya başka bir durum çıkacak ve bu madde 7.5.4’den ayrılacaktır. Örnek olayda anlatıldığı gibi, ortaya çıkan konumda beyaz taşlarla oynayan oyuncunun 57. hamlesi maddeler 3.10.1, 4.4.4, 4.6 ve 4.7.3’e uygundur.
Karar
Uygunluk ölçütlerinin yerinde ve tam olduğu söylenebildiğine göre beyaz taşlarla oynayan oyuncu, madde 5.1.1’de belirtildiği gibi rakibini mat etmiştir. Maddenin hükmüne göre oyunun bu hamleyle derhal sona erdiği açıktır.
Madde 7.5.4’e göre uygulama yaparken dikkat edilecek temel unsur, hamlenin madde 3.10.1’e göre yapılıp yapılmadığının anlaşılması olacaktır.
26 Ağustos 2023
IA&IO Tahsin AKTAR
İlgili Kaynak
FIDE Satranç Kuralları (Madde Açıklamalı)
İlgili Makale
Benzer Makaleler
Yorumlar - Yorum Yaz
