• Favorilere Ekle





Hareket Yeteneği

Hareket Yeteneği

FIDE Kuralları 7.5.1’e ilişkin uygulamalar dikkatle izlenmelidir.

 Yarışmada 90 dakika ve her hamlede 30 saniye eklemeli tempo uygulanıyor. Siyah taşlarla oynayan oyuncu 57. … Axh5+ hamlesini tamamlıyor. Hakem, tamamlanan bu hamle için geçersiz hamle uygulamasını yerine getiriyor. Uygulama sonrası oyuncu bu kez 57. … Ae4+ hamlesini tamamlıyor. Hakem, siyah taşlarla oynayan oyuncuya ikinci kez geçersiz hamle yaptığından dolayı bu oyunda kayıp vererek oyunu bitiriyor  (1-0). Siyah taşlarla oynayan oyuncunun antrenörü, oluşan konumda, at ile bir daha hamle yapılamayacağını ileri sürmesine karşın hakemin kararı değişmiyor.
 
Hakemin uygulaması
Hakem, geçersiz hamle uygulaması sonrasında, aynı taşla ikinci kez geçersiz hamle oluştuğunda yapılacak uygulamada dikkat edilmesi gereken ayrıntıyı görememiş. Bu nedenle de, oyuncuya kayıp vererek oyunu bitirmesi oyunun sonucunu etkileyen bir hata olarak karşımıza çıkmıştır. Neydi o hata?
 
Uygulama
Hareket etme yeteneği olmayan bir taşla tamamlanan geçersiz hamle sonrası, hamle düzeltilir. Sonra, yeni hamle yine bu taşla yapıldığında, yeni hamlenin de ‘geçersiz’ olacağına dayalı görüşler vardır. Hakemin ileri sürülen görüşlere dayalı olarak kararını bu yönde verdiği anlaşılıyor. Hata buydu.
Hakemin kararına ve kuralın açıklamasına yeniden bakmak gerekecek.
 
Bu doğrultuda, eğer, öne sürülen görüş doğru ve geçerli olsaydı, olmayan bir kural ortaya çıkarılmış, yeni bir kural maddesi yaratılmış olacaktı. Örnek olayda oyuncunun ilk yaptığı 57. … Axh5+ geçersiz hamle sonrasında hemen, doğrudan bu oyuncuya kayıp vermek daha doğru ve yerinde olacaktı. Çünkü oynama yeteneği olmayan bir taşla geçersiz hamle sonrasında yapılacak yeni hamle de yine geçersiz olacaktı.
 
İleri sürülen bu görüş üzerine, hakem de bu kararı alırken, geçersiz hamle sonrasında oyuncunun bu taşla yeniden hamle yapamayacağı dikkatlerden kaçmış olsa gerek.
 
Geçersiz hamle ile ilgili kural maddesine satır satır, sözcük sözcük yeniden bakalım.
 
Madde 7.5.1
Geçersiz bir hamle oyuncunun saatine basmasıyla tamamlanır. Oyun sırasında geçersiz bir hamlenin tamamlandığı belirlenirse, konum geçersiz hamlenin hemen öncesine getirilir. Kuraldışı durumun hemen öncesi belirlenemiyorsa oyun, belirlenebilen son kuraldışı öncesi konumdan devam eder. Madde 4.3 ve 4.7’ye göre, geçersiz hamle yerine başka bir hamle yapılır. Ardından oyun bu düzeltilmiş konumdan devam eder.
 
Nasıl olacakmış?
  • Oyuncu saatine basacak, hamle tamamlanacak (maddenin birinci hükmü).
Nasıl düzeltilecekmiş?
  • Konum geçersiz hamlenin hemen öncesine getirilecek (maddenin ikinci hükmü).
  • Geçersiz hamle yerine başka bir hamle yapılacak (maddenin dördüncü hükmü).
  • Oyun bu hamleyle devam edecek (maddenin beşinci hükmü).
Kural, geçersiz hamle yerine yapılacak yeni hamlenin nasıl olacağına da yön vermiş durumda. Yeni hamle madde 4.3 ve 4.7’ye göre yapılmalıdır. Uygulama bu aşamada yeni bir kural maddesine dayanıyor. ‘Taşların Hareket Ettirilmesi.’ Bilindiği adıyla ‘dokunulan taş’ kuralına. Geçersiz hamle yerine yapılacak ‘başka bir hamle’ buradaki hükümlere göre yapılmalıdır artık.
 
Hamlenin, 4.3’den 4.7 dahil tüm gerekliliklerin bu kurallara göre yapılması gerektiği kuralın önemli hüküm maddesidir. Öyleyse 4. maddenin ilgili hükümlerini de ayrı ayrı incelemek gerekecek.
  • Madde 4.3.1’e göre oyuncu dokunduğu kendi taşını oynayacaktır. Bu dördüncü maddenin ilk hükümdür. Geçersiz hamleyi oluşturan at taşı bu hüküm doğrultusunda ‘dokunulan taş’ durumundadır.
  • 7.5.1 maddesinin dördüncü hükmü, yeni hamlenin at ile yapılmasını işaret etmektedir. Geçersiz hamle düzeltildikten sonra at ile geçerli başka bir hamle yapılması zorunludur!
  • Bu taşın geçerli başka bir hamle yapma olanağının olmadığı görülür. Böylece siyah taşlarla oynayan oyuncunun madde 4.3.1’e göre hamle yapma olanağı da ortadan kalkmıştır.
  • Bu durumda madde 4.5’e bakmamız gerekecek. Ne diyor bu madde?
‘Dokunulan taşların hiçbiri madde 4.3 - 4.4 kapsamında oynanamıyor ya da alınamıyorsa oyuncu, geçerli herhangi bir hamleyi yapmakta serbesttir.’
  • Geçersiz hamleyi oluşturan atın, dokunulan taş olmasına karşın hiçbir biçimde oynama yeteneği olmadığından, bunun yerine başka bir taşla geçerli bir hamle yapması maddenin önemli ve vazgeçilmez ikinci hükmüdür.
 
Oyuncu, dokunduğu at taşının hiçbir biçimde oynama yeteneği olmamasına karşın, bu taşla yeniden bir hamle yaparsa durum nasıl değerlendirilecek?
  • Dokunulmuş kabul edilen atın, geçerli bir hamle yapma olanağı olmadığından, eğer yapılırsa ortaya çıkan yeni hamle de geçersiz gibi görünecektir.
  • Bu yeni durumda, atın böyle bir hamle yapma olanağı yoksa geçersiz hamlenin de oluşmaması gerekecektir.
  • Hakem bu durumda oyuna müdahale ederek oyuncuya böyle bir hamle yapma olanağının olmadığını bildirmelidir.
  • Yapılan bu hamle ‘yeni bir hamle’ olarak sayılmaz!
  • At, önceki, düzeltilen yerine (f6 karesi) tekrar konulur. Bu hamleden dolayı bir ceza uygulaması da yapılmaz!
  • Madde 4.5 hükmü uyarınca, oyuncunun istediği bir taşla ‘yeni geçerli bir hamle’ yapması gerekecektir.
  • Böyle bakınca ileri sürülen görüşün ve buna dayalı olarak hakemin kararının yanlışlığı açık biçimde görülür.
  • Antrenörün istemi haklıdır. Oyun 57. hamlede siyah taşlarla oynayan oyuncunun yapacağı geçerli bir hamleyle devam etmeliydi.
Uyarı !
Oynama yeteneği olan bir taşla yapılan geçersiz hamle için; yapılan uygulama sonrası, aynı taşla yapılacak geçersiz hamlenin ele alınan örnek olayla benzerliği yoktur. Bu yönde verilecek karar ve uygulamanın burada ele alınan görüşlerle bağlantılı olmayacağını belirtmek isterim.
 
Öneri
Genel olarak ‘Kuraldışılık Uygulamaları’, özel olarak da ‘Geçersiz Hamle’ uygulamasına ilişkin; olarak sitemizde ‘Kural Uygulamaları’ menüsünde açıklamaları, ‘Sözün Özü’ makaleler menüsünde örnek olay senaryolarıyla yorum ve görüşler açıklanmaktadır. Buradaki uygulamalar ve örnek olayların izlenmesi ayrıca yararlı olacaktır.
 
21 Kasım 2017
 
IA&IO Tahsin AKTAR

ELEŞTRİLER

Yazının yayınlanmasından sonra bazı eleştiriler aldım. Özde yazıda ortaya konulan son görüşe karşı çıkılıyordu. Yani yapılan ikinci hamlenin de geçersiz hamle olması gerektiğini söylüyorlardı.

Bazı söylemler doğrudan bana ulaşmasa da, konunun tartışılıyor olduğu bilgisi ulaşıyor. Tartışılıyor olmasını da ayrıca önemsiyorum doğrusu. Bu yolla belki de kurallar manzumesi bütün olarak görülmeye çalışılıyordur.


Hangi gerekçeleri bir araya getirerek karara katılmadıklarını bilmediğimden, bana tam anlamıyla iletilmediğinden, burada isim sıralayarak yer vermem doğru olmayacak.

Bir eleştiri yazısı sonunda FIDE Kural Komisyonuna da danışılmış. Komisyon, örnek olay diyagramına ikinci geçersiz hamle olduğunu belirtmiş.

Yapılan eleştirilerden biri de IA Erdem UÇARKUŞ tarafından dile getirildi. IA UÇARKUŞ, uzunca bir gece sonunda düşündükten sonra hakemin son kararına katılmadığını bildirdi. Bana, kural maddesinde 4.3-4.7’de yer alan gerekliliklere uyulması söyleminde, salt diyagrama uyan 4.3.1’e sığındığımı, o nedenle de son kararı oluşturduğumu söyledi. Halbuki 4-3-4.7 de yer alan gerekliliklerden, kurala göre, diyagrama uyan 4.5’e göre oyuncunun davranması, hakemin de bu kapsamda karar vermesi gerektiğini bildirdi. Sonuçta oyuncunun yaptığı hamlenin ikinci geçersiz hamle olduğunu da ekledi. 

Tüm görüşlere saygı göstererek buraya eklemeyi doğru buldum.



Yorumlar - Yorum Yaz