7 'Kuraldışılık' Uygulamaları

Madde 7

Kuraldışı Durumlar

Maddede oyuncunun davranışını ikinci kez sürdürmesi durumunda yenik sayılacağı belirtilmişse de oyunun son konumuna göre her zaman böyle olmayabilir

Satranç yarışmaları boyunca, uygulayıcıların dikkat edeceği öncelikler vardır. Bunlardan biri hatta en önemlisi ‘kuraldışı durumlar’ içerikli uygulamalardır. Kural, yarışma kurallarının yaptırımlarla dolu önemli bir maddesidir.

Bu uygulama içinde, kuraldışı durumların nasıl çözümleneceği, çözüm aşamalarında atılacak adımlar ve yaptırımların yerine getirilmesi irdelenecektir. Uygulamada 2. 3. 4. ve 6. maddenin gereklilikleri de aranacaktır.

Bu uygulama, Temmuz 2017'de yürürlük kazanacak ‘FIDE Satranç Kuralları'na göre, IA UÇARKUŞ’un çevirisi ışığında değerlendirilmiştir.

7.1

Bir kuraldışılık oluşursa taşların önceki konumlarına dönülmeli, hakem en doğru değerlendirmesini kullanarak satranç saatinin gösterdiği zamanları belirlemelidir. Buna saatteki zamanları değiştirmeme hakkı da dahildir. Hakem gerekiyorsa saatin hamle sayacını da ayarlayacaktır.

Madde üç ayrı hüküm içeriyor. Dolayısıyla uygulayıcıların bu hükümlerin neler olduğunu ve nasıl uygulanacağını bilerek yaklaşmaları beklenir. İlk hüküm, oluşan kuraldışılığı tanıma ve sonrasında oluşan kuraldışılığın öncesi konuma dönülmesidir.

İkinci hüküm, kuraldışı öncesi konuma dönüldüğünde satranç saatinin bu hamleye göre yeniden ayarlanmasıdır. Yeniden ayarlama sırasında saatlerdeki son değerlerin not edilerek işe başlanması önerilir. Uygulayıcılar bu ayarlama işlemini hızlı biçimde gerçekleştirmelidir. Yeni saat değerleri bilinen hesap yöntemleriyle açıklanabilmelidir. Hakem için “en doğru değerlendirmesini kullanarak” denilmesi anlamlı bulunmalıdır. Yapılan hesap en doğruyu yansıtmalıdır kuşkusuz. Aynı hüküm maddesi, hakeme saatlerdeki değerleri değiştirmeme hakkını da tanımıştır. Bu hak hakemler tarafından yerinde ve doğru kullanılmalıdır.

Üçüncü hükümse satranç saatinin hamle sayacının da ayarlanmasıdır. Kuraldışılığı giderdikten sonra, geriye yönelik hamleyle oyuna devam edilebileceğinden, satranç saatinin hamle sayaçlarını da devam edilecek hamle numarasına göre yeniden ayarlamak gerekebilir. Özellikle hamle sınırlamalı tempolarla oynanan oyunlarla, belirlenmiş bir hamleden sonra ek zaman kazanılan temponun uygulandığı oyunlarda bu mutlaka yerine getirilmesi gereken bir durumdur. Oyunun tüm hamleleri için bir zaman belirlenmişse ve hamle sayıları oyun kuralları içerisinde belirleyici bir özellik taşımıyorsa, hakem hamle sayacını yeniden ayarlamayabilir.

7.2.1

Bir oyun sırasında, taşların başlangıç konumunun yanlış dizilmiş olarak oyuna başlandığı fark edilirse, oyun iptal edilecek ve yeni bir oyun oynanacaktır.

Başlangıç konumunun satranç oyununun masadaki gelişimi yönünden önemli olduğu her adımda belirtilir. Madde 2.3 başlangıç konumunu tanımlar. (Bkz. Açıklamalı FIDE Satranç Kuralları) Her koşulda, oyun sırasında, oyunun hangi aşamasında olunduğuna bakılmaksızın;

Oyun iptal edilmeli,
Satranç saati başlangıca göre yeniden ayarlanmalı,
Oyunculara yeni notasyon kağıdı verilmeli,
Yeni bir oyuna başlanmalıdır.

7.2.2

Bir oyun sırasında satranç tahtasının madde 2.1’e göre ters yerleştirildiği anlaşılırsa, ulaşılan o andaki konum doğru yerleştirilmiş bir tahtaya aktarılacak, oyun devam edecektir.

Kural maddesi, satranç tahtasının oyunculara göre ‘sağ tarafta siyah renkli kare’ olacak biçimde yerleştirilerek taşların dizildiği ve oyuna da bu haliyle başlandığı durumu anlatır.

Yapılacak ilk iş mevcut konumu, taşların yerlerini doğru biçimde saptamak olmalıdır.
Doğru bir tahtaya (oyunculara göre sağ tarafta beyaz renkli kare olacak biçimde) mevcut konum aktarılır.
Oyun bu haliyle kaldığı yerden devam eder.
Mevcut konumu doğru tahtaya aktardıktan sonra, taşların başlangıç konumuna göre durumları gözden geçirilmelidir.
Başlangıç konumuna aykırı bir durum varsa bu kez madde 7.2.1’e göre davranılarak oyun yeniden oynatılır.

Maddeler 7.2.1, 7.2.2, 7.3 için oyunculara herhangi bir yaptırım uygulanmaz.

7.7.1

Oyuncu tek bir hamleyi yapmak için her iki elini birden kullanırsa (rok yapılması, taş alınması ya da terfi hallerinde) bunun geçersiz bir hamle olduğu kabul edilecektir.

Satranç oyununda, oyunun temel kurallardan biri de oyunun tek elle oynanmasıdır. (Bkz. madde 4.1) Oyunu, iki eli birden kullanarak oynamak kuraldışı bir durumdur. Kural koyucu bu eylemi ‘geçersiz hamle’ olarak kabul etmiştir. Öyleyse oluşan bu durum karşısında geçersiz hamle uygulaması nasıl yapılacaktır?

İki el kullanılarak dahi olsa, yapılan hamle maddeler 4.3-4.7’ye uygun geçerli bir hamleyse, hamle yerinde kalmalı ve hamleyle ilgili bir işlem yapılmamalı,
Bu eylemi gerçekleştiren oyuncuya geçersiz hamle kabulünden dolayı 2 dakika ceza uygulanarak oyuna devam edilmelidir.
Davranışın aynı oyuncu tarafından ikinci kez tekrarı durumunda oyuncu hakem kararıyla yenik sayılmalıdır.
İki el kullanılarak yapılan hamle, maddeler 4.3-4.7’ye uygun geçerli bir hamle değilse ve bu hamle tamamlanmışsa, bu kez uygulama madde 7.5.1’e göre gerçekleştirilmelidir.

7.8.1

Oyuncu bir hamle yapmadan saate basarsa, bu geçersiz bir hamle olarak kabul edilecektir.

Madde 6.2.1’de saate hamle yapıldıktan sonra basılacağı yönünde bir düzenleme vardır. Bu düzenlemeye göre, oyuncuların uyması gereken kurallardan biri de, hamle yapılmadan saate basılmayacağını bilmesidir. Bu bir gerekliliktir. Hamle yapılmadan saate basılması da kuraldışı bir durumdur. Kural koyucu bu eylemi de madde 7.7.1’deki duruma benzer biçimde ‘geçersiz hamle’ olarak kabul etmiştir. Oluşan bu durum karşısında geçersiz hamle uygulaması nasıl yapılacaktır?

Hamle yapılmadan saate basıldığı için madde 7.1’deki gereklilikler yerine getirilmelidir. (Satranç saatinin belirttiği zamanların, hamle sayacının yeniden ayarlanması…)
Oyuncu, saate bastıktan hemen sonra hamlesini de yapmışsa, yapılan hamle maddeler 4.3-4.7’ye uygun geçerli bir hamleyse, hamle yerinde kalmalı ve hamleyle ilgili bir işlem yapılmamalı,
Bu eylemi gerçekleştiren oyuncuya geçersiz hamle kabulünden dolayı 2 dakika ceza uygulanarak oyuna devam edilmelidir.
Davranışın aynı oyuncu tarafından ikinci kez tekrarı durumunda oyuncu hakem kararıyla yenik sayılmalıdır.
Oyuncu, saate bastıktan hemen sonra hamlesini de yapmış ve yapılan hamle maddeler 4.3-4.7’ye uygun geçerli bir hamle değilse, bu kez uygulama madde 7.5.1’e göre gerçekleştirilmelidir.

Madde 7.7.1 ve 7.8.1 için dikkat edilmesi gereken durumlar

Bu maddelerin uygulamasının temel madde olan 7.5.1'den farklı olduğunu görmek gereklidir. Madde 7.5.1'de "geçersiz hamlenin tamamlandığı belirlenirse" yapılacaklar ve uygulanacak yaptırım sıralanır. Dikkat edilirse maddeler 7.7.1 ve 7.8.1'de bir ön kabulden söz ediliyor. Yani sonuçları itibariyle bir geçersiz hamle uygulaması var. Dolayısıyla uygulamanın yukarıda sıralanan biçimde yapılması öne çıkmaktadır. Maddeye göre 'geçersiz sayılan' eylemde, hamle geçerliyse, geri dönülmeyerek salt ceza uygulamasının yapılması gerektiği açıktır.

Maddelerde oyuncunun davranışını ikinci kez sürdürmesi durumunda yenik sayılacağı (dolayısıyla rakibinin de kazanacağı) belirtilmişse de oyunun son konumuna göre her zaman böyle olmayabilir.

Mevcut konum, rakibin bu oyuncuyu geçerli herhangi bir olası hamleler dizisiyle mat etmesine izin vermiyorsa, oyunun berabere olarak bitirilmesi gerekecektir.

Oyun sırasında ortaya çıkabilecek, geçersiz hamle sayılabilecek başka durumlar da vardır. Maddeler 4.7.2, 7.5.1, 7.5.2 de anılan durumlar bunlardan birkaçıdır. Anılan geçersiz hamlelerden birinin 7.7.1 ve 7.8.1’de anılan geçersiz hamleden önce veya sonra aynı oyuncunun bir kez gerçekleştirmesi durumunda, bu oyuncu ikinci kez geçersiz hamle yaptığı için oyunu kaybedecektir. Oyuncu oyun sırasında bir kez 7.7.1, bir kez de 7.8.1’e göre geçersiz hamle yaptığında da ikinci kez geçersiz hamle yapmış sayılacağı ayrıntıları hakemlerin dikkatinden kaçmamalıdır.

Maddeler 7.7.1 ve 7.8.1’in iki kez gerçekleşmesi durumunda (veya başka bir geçersiz hamle öncesi veya sonrasında), oyunu hakem kararıyla kaybedecek oyuncular için ağır bir yaptırım olacaktır kuşkusuz. Hakemlerin, başlangıçta, cep telefonu ve benzeri yasakları anımsatırken uygulamaya yeni girecek bu iki maddenin de anımsatılmasında yarar olacağını düşünüyorum. Ayrıca, hakemlerin bu iki maddeyi oyuncularda kollamaları yerine temel görevlerini yapmaya gayret göstermelerini de öneriyorum.

Madde üzerinde uygulanacak yaptırımlar, kuralın ortaya koyduğu yaptırımlardır. Madde 12.9’da anılan yaptırımlarla karıştırılmamalıdır.

01 Mayıs 2017

IA&IO Tahsin AKTAR

Yorumlar - Yorum Yaz